کمان – ۹۹ اولين عمليات هوايي بزرگ ايران

به گزارش حدیدنیوز، حمله هوايي سراسري نيروي هوايي عراق عليه نيروي هوايي جمهوري اسلامي ايران در روز سي و يک شهريور ماه آغاز شد. اما عمليات تاکتيکي هوايي براي انهدام نيروي هوايي عراق در روز يکم مهرماه ۱۳۵۹ به منظور کسب برتري هوايي توسط نيروي هوايي جمهوري اسلامي ايران در کمتر از يک روز از آغاز جنگ انجام گرديد.
 
اين عمليات بر پايه طرح نبرد البرز صورت مي گرفت اما در طرح نبرد البرز نيروي هوايي از پيشدستي و غافلگير نمودن دشمن منع شده بود و به همين لحاظ بود که نيروي هوايي ايران صبر کرد تا اولين ضربات را از دشمن دريافت کند و سپس در روز يکم مهرماه با علم به اينکه اصل غافلگيري دشمن که از اصول جنگ است، هر گز واقع نخواهد شد و دشمن با آمادگي کامل در صحنه حضور دارد، با يکصد و چهل فروند هواپيما فرودگاه ها و پايگاه هاي هوايي دشمن را در هم کوبيد.

نام عمليات 

انهدام نيروي هوايي دشمن. 

زمان عمليات 

طلوع آفتاب و آغاز روشنايي روز در سرزمين عراق و در منطقه مربوط به هر يک از اهداف در روز يکم مهرماه ۱۳۵۹. 

علت انتخاب اين زمان اين است که چون خورشيد از شرق طلوع مي کند و هواپيماهاي جنگنده بمب افکن نيروي هوايي نيز مي بايستي از شرق به غرب به سوي اهداف خود پرواز کنند، بنابراين در هواي گرگ و ميش صبحگاهي و تيغ تيز شعاع آفتاب در شرايطي که توپچي هاي زمين به هوا به سوي شرق و در حقيقت به سوي آفتاب مي نگرند، هدف گيري برايشان دشوار مي نمايد. 

رمز عمليات 
کمان – ۹۹ 

منظور از چنين واژه اي گذاشتن تير در چله کمان از سوي ملت ايران و رهان نمودن آن تا دور دسترس ترين نقاط عراق بود و ۹۹ نيز تقارن شمارش اوراق و صفحات طرح البرز باعدد ۹۹ بود. 

منطقه عمليات 

سراسر خاک و فضاي کشور عراق؛ پايگاه هاي هوايي کرکوک، موصل، رشيد، حبانيه، ناصريه، شعيبيه، کوت، المثني و اهداف ديگر در حد فاصل مدار ۳۰ درجه شمالي يعني جنوبي ترين مدار در خاک عراق تا شمالي ترين مدار در کشور مذکور که مدار ۳۷ درجه شمالي را شامل مي شود. 

اهداف عمليات 

اين عمليات هوايي تحت نام انهدام نيروي هوايي دشمن (COUNTER AIR OPERATION) اهداف مشخصي داشت مثل پايگاه هاي هوايي، مخازن سوخت و مهمات هواپيماها، برج هاي مراقبت هوايي، تأسيسات کارخانجات هواپيما سازي و سوله ها و پناهگاه هاي اسکادران هاي تعمير و نگهداري هواپيماها، باندهاي پروازي و اين قبيل اهدافي که در زمين گير کردن هواپيماهاي دشمن و کاهش فعاليت هاي هوايي او عليه نيروهاي خودي مؤثر باشند. 

براي آزادي عمل يگان هاي مانوري و انهدام اين اهداف ابتدا بايد مأموريت هايي بنام (SEAD) يا عمليات ضد پدافند هوايي دشمن (SUPPISION ENEMY AIR DEFENCE) قبل از حملات هوايي يا همزمان انجام شود و رادارها و موشک هاي ضد هوايي و توپخانه ضد هوايي در مناطق هدف از سر راه هواپيماهاي بمب افکن برداشته شوند. 

اجراي موفقيت آميز اين عمليات موجب کسب برتري هوايي در مناطق نبرد و مناطق عملياتي مي شد و هدف اصلي اين عمليات ايجاد يک سيادت هوايي مطلق يا (AIR SUPRIMACY) بود و چنانچه چنين هدف بزرگي حاصل نمي شد، دست کم برتري هوايي (AIR SUPERIORITY) باز هم چنانچه مقدور نمي بود، يک برابري هوايي را تضمين نماييم که (AIR PARITY) گفته مي شود. 

در آن زمان که نيروهاي زميني ارتش جمهوري اسلامي در گنبد و کردستان درگير ضد انقلاب بودند و به تازگي از اتهام کودتاي نافرجامي رها شده بودند و هيچ نيروي نظامي ديگري نيز در منطقه خوزستان حضور رزمي نداشت که بتواند جلوي پيشروي تانک هاي دشمن را سد کند، نيروي هوايي ايران ناگزير بايد از طريق هوا دشمن را آنچنان بمباران مي کرد که او به راحتي نتواند شهرهاي خوزستان و ساير استان هاي در راه را يکي پس از ديگري تصرف کند و تحت کنترل خود در آورد. براي اين کار احتياج به برتري هوايي نسبي در مناطق تحت پيشروي و متصرف شده دشمن بود و اين عمليات در پايان، توان پروازي رزمي دشمن را به ميزان قابل توجهي کاهش مي داد و از سوي ديگر در جهت تکميل استراتژي کلي دفاعي کشور بود. 

علل انتخاب اين اهداف 

حملات هوايي عليه اين اهداف از بّعد تاکتيکي، نيروي زميني دشمن را در ابعاد خدمات پشتيباني رزمي و آتش پشتيباني هوايي، دفاع هوايي و اطلاعات و هشدار اوليه در ميدان جنگ با کاستي فراواني روبرو مي ساخت و چنين تدبيري مي توانست به تهاجم نيروي زميني عراق در خوزستان پايان دهد و دشمن را مجبور به اتخاذ وضعيت دفاعي و فرا رفتن در عمق زمين و در سنگرهاي دفاعي نمايد. 

از بّعد استراتژيک دفاعي، برآوردهاي هوايي دشمن حکايت از زمين گير بودن نيروي هوايي ايران را داشت و انجام چنين عمليات هوايي سنگين مي توانست معادلات استراتژيک دشمن را در سرنگوني نظام اسلامي و چنين تعاريفي منفعل نمايد.
 
ضربات وارد شده به دشمن 

نيروي هوايي عراق براي مدت طولاني بيش از حدود ۵۶ درصد از توانايي خود را نتوانست به کار گيرد. پايگاه رشيد که در جوار بغداد قرار دارد و علي القاعده بايد به سرعت آماده و درگير نبرد شود، برابر گزارش اداره دوم نيروي هوايي جمهوري اسلامي ايران در تاريخ نهم آذرماه ۵۹ پس از بمباران هوايي سنگين مجدداً عملياتي شد. اين روند کم و بيش سرنوشت همه پايگاه هاي هوايي عراق نيز بود. 

شرايط عمومي کشور و وضعيت بين المللي: 

نيروي هوايي عراق به پانزده مرکز هوايي جمهوري اسلامي ايران در ساعت دو بعد از ظهر روز سي و يکم شهريور ماه ۱۳۵۹ يورش هوايي سنگيني را آغاز نمود و نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران براساس مفاد طرح نبرد البرز مجاز به پيشدستي نبود و چنين شد که اين ضربات اوليه حملات هوايي را ناگزير تحمل کرد.
جنگ در منطقه آغاز گرديد و نيروي زميني ارتش عراق با سه لشگر زرهي و دو لشگر پياده مکانيزه به سوي خوزستان حرکت نمود. 

لشکر ۹۲ زرهي اهواز که در جريان توطئه کودتاي نافرجام تير ماه ۵۹ ضربات مهلکي را دريافت کرده بود اکنون توان رزمي اوليه و لازم را براي حفظ سنگرهاي دفاعي نداشت و جهان در انتظار سقوط خوزستان و به دنبال آن تحقق يافتن صحبت هاي زمامدار عراق مبني بر سرنگون ساختن نظام جمهوري اسلامي ايران در مدتي کوتاه تر از يک هفته به سر مي برد. توطئه کودتاي نافرجام تيرماه ۵۹ گريبان نيروي هوايي را نيز گرفته بود و براساس اعلام فرمانده اين نيرو بيش از ۳۰ درصد توانايي رزمي در نيروي هوايي محاسبه نمي شد. اولين حملات هوايي در ساعات هفده و سي دقيقه و هفده و پنجاه و پنج دقيقه عليه نيروي هوايي عراق در بعدازظهر روز سي و يکم شهريور ماه تحت نام عمليات انتقام انجام گرديد.
 
اما در طلوع آفتاب روز يکم مهرماه ۵۹ نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران با يکصد و چهل فروند هواپيماي خود، پايگاه هاي هوايي عراق را در هم کوبيد. 

کشورهاي دوست و هم پيمان عراق شامل کشورهاي عرب منطقه و برخي کشورهاي اروپايي مثل فرانسه و آلمان و از همه مهم تر ايالات متحده امريکا با اين پاسخي که نيروي هوايي ايران به ارتش عراق داد بلافاصله دريافتند که محاسبات آنها چندان دقيق و مبتني بر اطلاعات درست و حقايق نبوده، احتمالاً ايران از توان دفاعي قابل توجهي برخوردار است. از آن ميان خلباناني که تاکنون از يک آمادگي نسبي برخوردار بوده اند و توانسته اند در اين عمليات به نحو شايسته اي شرکت کنند و يگان هاي لجستيکي و اقتصادي هواپيماها را به نحو شايسته اي تعمير و براي اجراي عمليات هوايي آماده سازند 

موقعيت جغرافيايي منطقه عمليات
سراسر کشور عراق حد فاصل مدارهاي جغرافيايي ۳۰ درجه شمالي و ۳۷ درجه شمالي و در اين منطقه وسيع تمامي پايگاه هاي هوايي نيروي هوايي عراق مورد توجه بود 

وضعيت دشمن 

نيروي هوايي عراق صاحب هواپيماهاي جنگنده بمب افکن و جنگنده رهگير بسيار بود که در برآوردهاي اطلاعاتي به آنها اشاره شد ولي به طور کلي در آغاز جنگ تعداد اقلام عمده رزمي نيروي هوايي عراق به شرح زير بوده است:
۶۰۷ فروند هواپيما
۱۶۹ فروند هليکوپتر
۷۷۵ دستگاه پرتاب کننده موشک هاي زمين به هوا
۷۱۳ عراده توپ هاي پدافند هوايي
۱۱۶ دستگاه رادارهاي اخطار اوليه و ارتفاع ياب و کنترل آتش.
وضعيت نيروهاي خودي
نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران در آن زمان تنها نيرويي بود که در برابر يورش ارتش عراق قرار گرفت.
در اين عمليات که عمده ترين عمليات تاکتيکي هوايي در عرف هوانوردي نظامي جهان محسوب مي شود، نيروي هوايي ايران از هواپيماي جنگنده بمب افکن براي بمباران سود جست. 

اجرا و هدايت عمليات 

در آستانه طلوع آفتاب صبح يکم مهرماه ۵۹ با ابلاغ رمز کمان – ۹۹ هواپيماهاي جنگنده بمب افکن و شکاري رهگير نيروي هوايي در هفت پايگاه هوايي کشور به غرش در آمدند و باندهاي پروازي را پشت سر نهادند و هر گروه با بهره گيري از سوختگيري هوايي براي انهدام هدف هاي دور دست و يا بدون عمليات سوخت گيري در هوا، فضاي کشور عراق را شکافتند و در نورديدند و اهداف خود را در سراسر خاک عراق در هم کوبيدند. اهدافي که در داخل پايگاه هاي هوايي دشمن مورد توجه خلبانان بود شامل باندهاي پروازي، پناهگاه هاي هواپيماها، راه هاي خزش، انبارهاي مهمات، انبارهاي آمادگي و قطعات پشتيباني کننده هواپيماها، مخازن سوخت هواپيماها و خودروها، رادارهاي هدايت کننده هواپيماها، برج هاي مراقبت کنترل، سيستم هاي فرماندهي کنترل پايگاه ها و مراکز مخابراتي و انواع آنتن هاي آن بود. 

اما نقاطي از دشمن که مورد هدف قرار گرفت:
الف) ۴۸ فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن تايگر اف – ۵ يي پايگاه هوايي موصل در بخش شمال عراق در استان نينوا را در هم کوبيدند.
ب) ۱۶ فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن فانتوم اف – ۴ يي پايگاه کوت در استان ميسان (العماره) عراق را در هم کوبيدند.
ج) ۴۰ فروند هواپيماي جنگنده بمب افکن تايگر اف – ۵ پايگاه هوايي ناصريه را در استان ذيقار عراق در هم کوبيدند.
د) ۱۲ فروند هواپيماي فانتوم اف – ۴ يي پايگاه هوايي شعيبيه در استان بصره عراق را در هم کوبيدند.
ه) ۱۲ فروند هواپيماي فانتوم اف -۴ يي پايگاه هوايي الرشيد در جوار بغداد را در هم کوبيدند.
و) پايگاه هاي هوايي حبانيه شامل تموز و هضبه در غرب بغداد، فرودگاه بين المللي بغداد، پايگاه هوايي کرکوک در استان کرکوک، فرودگاه المثني و برخي فرودگاه هاي ديگر در امواج بعدي حملات هوايي بمباران شدند.
در موج دوم حملات هوايي پايگاه يکم شکاري با ۵۰ درصد از هواپيماهاي آماده و پايگاه دوم شکاري نيز با ۵۰ درصد از هواپيماهاي آماده، حمله ور شدند. 

نتايج حاصل و بازتاب هاي سياسي نظامي 

خبرگزاري هاي غير ايراني بيشتر مهارت هاي خلبانان ايراني و قابليت هاي هواپيماهاي ايراني را که ساخت ايالات متحده امريکا بود، با آب و تاب بر روي آنتن هايي فرستادند. نيت آنان تبليغات براي جهان غرب و محصولات غربي در برابر اتحاد جماهير شوروي بود. آنها پرواز خلبانان ايراني را اعجاب برانگيز و قابليت مانور هواپيماهاي غربي را در برابر پدافند هوايي بغداد بي نظير توصيف کردند، اما آنچه در لابلاي تبليغات به چشم مي خورد ضربه روحي شديدي بود که زمامدار عراق و سياستمداران غربي بلافاصله پس از انجام اين عمليات دريافت کردند.
زمامدار عراق پيشنهاد آتش بس و مذاکراتي را به صورت ميانجي گري کشورها و سياستمداران معتبر در قالب يک بيانيه ديپلماتيک آميخته به شروط بي اهميتي را عنوان نمود و رسانه هاي همگاني وحشت مردم ار از ادامه بمباران هوايي منعکس نمودند. 

پايگاه هوايي رشيد در جوار بغداد پس از چندين نوبت بمباران هوايي بالاخره در تاريخ نهم آذرماه ۵۹ عملياتي شد و اين موضوع را اداره اطلاعات يا اداره دوم سماجا طي نامه اي به نيروي هوايي ايران اعلام نمود.
تفسير اين خبر چنين بود که اين پايگاه عظيم هوايي و برخي پايگاه هاي ديگر نيروي هوايي عراق از روز يک مهرماه ۵۹ و در تمام اين مدت ۶۰ روزي که از جنگ گذشته بود پس از بمباران هاي سنگين هوايي توسط خلبانان ايراني ديگر نتوانسته بودند عملياتي و قابل بهره برداري بشوند و اين پيروزي موجب کاهش توان رزمي هوايي دشمن و کاهش فعاليت هاي هوايي او بر فراز جبهه هاي زميني و کسب برتري هوايي براي نيروي هوايي جمهوري اسلامي ايران بود.