ژانر مستند
مستند یک تعریف دارد و آن ضبط جنبه‌های معمول، جالب یا ناشناخته از واقعیت روی نوار خام است. به نحوی که روی منطق یا عاطفه تماشاگر تاثیر بگذارد و احساسات او را برانگیزد. اما تنها روایتگر اپیزودهای این سریال‌ها، صرف «واقعیت» نیست! فیلمساز با ترکیب عناصر واقعی و صحنه‌های ویدیویی، بریده فیلم‌ها، عکس‌ها و صدای افراد واقعی، به این اپیزودها جان می‌بخشد تا پیام مدنظر خود را به زیباترین شکل به مخاطب انتقال دهد.
تاثیر نگاه سازنده
سریال مستند با دنیای واقعی و جریانات واقعی سروکار دارد. اتفاقاتی همچون تولد، مرگ، شهادت، جنگ، جان به در بردن و ... . سازنده مستند بی‌آنکه دخل یا تصرفی در جریان رویداد داشته باشد، آن را به همان شکل که می‌بیند ثبت کرده و روایت می‌کند تا سندیت آن حفظ شود. البته نقطه نظر و تفسیر سازنده از جریان پیش‌رو اهمیت دارد. در واقع همین مسئله باعث می‌شود نتیجه دو مستند از دو سازنده درباره یک واقعه خاص، متفاوت باشد. چراکه هریک از آنها دیدگاه سیاسی، اجتماعی یا ایدئولوژی متفاوت دارند و با نگاه متفاوتی به آن صحنه نگاه می‌کنند.
ویژگی‌های آثار مستند
مستندها به کشف حقیقت می‌پردازند و بزرگ‌ترین هدف آنها اطلاع‌رسانی به مخاطب و افزایش میزان آگاهی او پیرامون یک مسئله است. در دنیای امروز مستندها انواع مختلفی دارند که در ادامه مفصل درباره آنها صحبت می‌کنیم، اما وجه اشتراک همه آنها پرداختن به واقعیات و نمایش یک روایت واقعی با صحنه‌های واقعی است. به‌طوری که اثری از عناصر روایی و نمایشی در آن دیده نمی‌شود و تقلید و تصنع در آن جایی ندارد. بلکه جای این عناصر با تدوین، نریشن، ریتم و زاویه دید سازنده پر می‌شود.این مستندها از نگاه تلویزیون و رسانه‌های خبری از محبوبیت بالا برخوردارند؛ چراکه تاثیر شگفت‌انگیزی بر بیننده می‌گذارند.
انواع آثار ژانر مستند
اپیزودهای یک سریال ژانر مستند به شیوه‌های مختلفی ساخته می‌شوند و در دسته‌بندی‌های مختلف این ژانر قرار می‌گیرند. در ادامه چند نوع متداول‌تر ژانر مستند را مرور می‌کنیم.
- مستند خبری. شیوه کلاسیک و قدیمی مستندسازی که ضمن نمایش محل وقوع حادثه و روایت یک رویداد خبری، صدای گوینده روی تصاویر می‌نشیند. این نوع مستند تاریخ مصرف دارد و به‌سرعت اهمیت خود را از دست می‌دهد.
مستند واقعگرا. مستند واقعگرا مادر صنعت مستندسازی است و به بازسازی رویدادهایی می‌پردازد که قبلا به وقوع پیوسته‌اند. مثل خروج کارگران از کارخانه یا ورود قطار به ایستگاه!
مستند شاعرانه. هدف این نوع مستند اطلاع‌رسانی و گسترش آگاهی نیست؛ بلکه تاثیر بر احساسات بیننده است و بیشتر بر حال‌و‌هوا و احساسات آن رویداد تمرکز دارد.
مستند مشاهده‌ای. این سبک مستندها واقعیت را همانطور که هست به خورد تماشاگر می‌دهند و هیچ نظری بر آن اعمال نمی‌کنند تا موضوع مورد مستند، کاملا صادقانه و بکر به عرض مخاطب برسد.
مستند مشارکتی. در مستندهای مشارکتی، سازنده در جریان مستند حضور داشته و با دوربین تعامل دارد. به‌غیر از او، در این شکل مستند شاهد مصاحبات متعدد با افراد مختلف هستیم.
مستند اجرایی. این شیوه مستندسازی تصورات رایج درباره واقعیت را کنار می‌گذارد و جریانی را به مخاطب نشان می‌دهد که آمیخته با ذهن خلاق مستند‌ساز و نتیجه ذهن‌پردازی بر تجربیات و روابط شخصی او است.
دوربین مخفی. این نوع مستند که احتمالا همه ما دست‌کم یک بار دیده‌ایم، در قالب دوربین مخفی و در موقعیت‌های برنامه‌ریزی‌شده ضبط می‌شود که در آن شخصیت اول از فیلمبرداری آگاه و دیگران بی‌خبرند. دوربین مخفی روایت جذابی را از برخورد میان این دو شخصیت ضبط کرده و معمولا پس از پایان، از بازیگران نا‌آگاه عذرخواهی می‌شود.
یکی از جذاب‌ترین و تماشایی‌ترین ژانرها برای آن‌دسته از افرادی که دوست دارند با ادیان و مذاهب مختلف آشنا شوند، ژانر مذهبی است. سریال‌های این ژانر، پرده از پیش چشم بیننده برمی‌دارد تا نگاهی عمیق به عقاید و اصول مذاهب مختلف آشنا شوند. هدف ژانر مستند هم بالابردن آگاهی مخاطب در مورد مسائل کمتر شناخته‌شده است! منتهی گستره موضوعات آن متفاوت است و به روایت واقعیات می‌پردازد. برای آشنایی بیشتر با این دو مستند، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
ژانر سریال مذهبی
ایمان و مذهب دو بخش جدانشدنی و دغدغه‌های اصلی بشریت به‌حساب می‌آیند که تجلی آنها بر هر لحظه از زندگی ما انسان‌ها قابل مشاهده است. از‌آنجا‌که هدف اصلی سازندگان فیلم و سریال، پرداتختن به دغدغه‌های اصلی زندگی انسان‌هاست، یکی از مهم‌ترین ژانر‌هایی که روزبه‌روز به تعداد آثارش اضاف می‌شود، ژانر سریال مذهبی است. تا مسئله مذهب، هرچند غیرمستقیم، نمودی در دنیای فیلم و رسانه پیدا کرده باشد. از نمونه‌های موفق سریال مذهبی ایرانی می‌توان به سریال مختارنامه، سریال یوسف پیامبر، سریال ولایت عشق و سریال امام علی اشاره کرد.
ویژگی بارز سریال‌های مذهبی
یکی از دشوارترین ژانرهای برای ساخت فیلم و سریال مذهبی، ژانر مذهبی است که اندکی تغییر و لغزش در آن، نقدهای جدی به‌دنبال دارد. نقدهایی که می‌توانند درست باشند، چراکه با همان تغییر جزئی، احتمالا روایت اصلی از دایره انصاف خارج گشته است!
اگرچه سریال‌های خارجی تمرکز خود را روز مذاهب بحث‌برانگیز غیردینی یا دین‌های مسیحیت و یهودیت می‌گذارند، سریال‌های مذهبی ایرانی معمولا از مضامین دینی و اسلامی حرف می‌زنند. از داستان‌های کتاب مقدس قرآن و سیره پیامبران یا امامان شیعه. و تلاش می‌کنند با بکارگیری المان‌هایی همچون امامت، رسالت، عبادتگاه‌ها و نمایش تمرین‌ها و رفتارهای دینی، تاثیر عناصر متعالی را بر اخلاق بشریت به نمایش بگذارند.
«نویسنده : مجید عباس نژاد»