یک تحقیق جدید نشان می‌دهد که چطور افزایش تورم از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ بر حذف محصولات فرهنگی از سبد خانواده‌های ایرانی تأثیر گذاشته است.

کتابچه «هزینه‌کرد فرهنگی ایرانیان در سال 1402» به کوشش شبنم لشگری و با همکاری سیدمحمدحسین ویلیخانی و محمدعلی امینی از سوی نمافر منتشر شد و در دسترس علاقه‌مندان به حوزه فرهنگ قرار گرفت. هدف از تدوین این اثر، بررسی تغییر سبد فرهنگی خانواده‌های ایرانی زیر سایه مشکلات اقتصادی است.

نویسنده تلاش دارد با نگاهی به این تأثیرپذیری، سهم آب رفته فرهنگ از سبد خانواده‌های ایرانی را از بازه زمانی 1396 تا 1402 بررسی کند؛ یعنی سال‌هایی که اقتصاد ایران با چالش‌های متعددی روبرو شد و فراز و فرود مختلفی را پشت سر گذاشت؛ از برداشته شدن بخشی از تحریم‌ها تا بازگشت دوباره آنها و افزوده شدن تحریم‌های جدید که اقتصاد و معیشت ایرانیان را نشانه گرفته بود.

طبق بررسی‌های صورت گرفته و آمارهای منتشر شده، بررسی نرخ تورم بر اساس آمارهای رسمی بانک مرکزی و مرکز آمار ایران طی 30 سال گذشته نشان می دهد، بالاترین نرخ تورم سالانه در کشور در سال 1374 یعنی دولت دوم مرحوم هاشمی رفسنجانی به میزان 49.4 درصد ثبت شده است. پس از آن رکورد بعدی نرخ تورم بالا در سال 99 یعنی دولت دوم حسن روحانی به میزان 47.1 درصد به ثبت رسیده است. همچنین براساس آمارهای منتشر شده از سوی مرکز آمار، میزان نرخ تورم در سال 1400 برابر با 46.2؛ در سال 1401 برابر با 46.5؛ در سال 1402  برابر با 40.7 و در سال 1403 برابر با 32.5 درصد اعلام شده است.

بر کسی پوشیده نیست که با وجود ادامه‌دار بودن تورم، نوسانات نرخ ارز و تأثیر آن بر قیمت تمام شده اقلام مختلف، آنچه در وهله نخست از سبد خانواده‌ها حذف خواهد شد، اقلام فرهنگی است.

بررسی‌های آماری نمافر نیز حکایت از آن دارد که هزینه‌کرد ایرانی‌ها از سال 1396 تا 1402 در این زمینه آب رفته است؛ به طوری که از 11.7 درصد در سال 1396 به 7.85 در سال 1402 رسیده است و در این مدت روند نزولی طی کرده است. طبق بررسی‌های انجام شده، این روند در سال 1400 فقط کمی افزایش داشته اما در سال‌های بعد، به روند کاهشی خود ادامه داده است.

براساس اطلاعات منتشر شده، کاهش 4 درصدی سهم هزینه‌کرد فرهنگی از کل هزینه‌کرد آن هم طی شش سال ثابت می‌کند همزمان با جهش تورم، اقشار مختلفی از مردم خرید کالاها و خدمات فرهنگی را محدود کرده‌اند.


این روند کاهشی در حالی است که طی سال‌های اخیر دولت‌ها تلاش کرده‌اند با در نظر گرفتن یارانه‌ها برای برخی از بخش‌ها، تاحدودی از حذف تدریجی اقلام فرهنگی از سبد خانواده‌ها جلوگیری کنند؛ با این حال بررسی‌های صورت گرفته حکایت از آن دارد که این یارانه‌ها نتوانسته مانع از حذف تدریجی محصولات فرهنگی شود و باید نسبت به میزان و نحوه دسترسی آن به اقشار مختلف مردم، برنامه‌ریزی و مطالعه دقیق‌تری صورت گیرد.

البته در بررسی این موضوع باید نقش تأثیرگذار همه‌گیری کرونا را نیز در کاهش استفاده از محصولات و خدمات فرهنگی در نظر داشت؛ شرایطی که در آن زمان بر کشور مانند بسیاری دیگر از نقاط جهان حاکم شد، گاه تا پیش رفتن برخی از کسب و کارهای فرهنگی پیش رفت و برخی دیگر را با چالش‌های متعدد مواجه کرد.

برخی از مراکز فرهنگی مانند سینماها، تماشاخانه‌ها و محافل مذهبی به منظور حفظ سلامت مخاطبان، فعالیت‌های خود را تعطیل و پس از واکسیناسیون، محدود کرده بودند.

براساس داده‌های منتشر شده توسط نمافر؛ در سال 1402 سهم مد و پوشاک با اختلاف زیاد از دیگر کالاها و خدمات فرهنگی در مصرف فرهنگی ایرانیان بیشتر بوده است. در حالی مجموع هزینه‌کرد فرهنگی خانوار برای مد و پوشاک در این سال 198 همت بوده است که در رتبه بعد، این عدد برای خدمات و محصولات زیبایی 67 همت بوده است. مجموع هزینه‌کرد برای همه دسته‌ها غیر از مد و پوشاک و زیبایی با 146 همت، کمتر از مجموع هزینه‌کرد برای این دو دسته با 265 همت است.

مجموع هزینه‌کرد برای همه دسته‌ها 213 همت است؛ این رقم تنها 15 همت بیشتر از دسته مد و پوشاک است. همچنین تنها سهم مد و پوشاک و محصولات زیبایی از مجموع هزینه‌کرد خانوار به بیش از یک درصد می‌رسد.



با نگاه به سهم دسته‌های مختلف فرهنگی از کل هزینه‌کرد خانوار، می‌بینیم که دسته خدمات و محصولات زیبایی، نوشت‌افزار و حیوانات خانگی از سال 1396 تا 1402 کمترین کاهش را تجربه کرده است. این در حالی است که دسته مد و پوشاک در همین بازه شش ساله تقریبا یک درصد کاهش سهم داشته است.

همچنین دسته مذهبی از 0/73 به 0/42 درصد رسیده است. به بیان دیگر سهم مذهبی و گردشگری از کل هزینه‌کرد خانوار در این چند سال نصف شده است. سهم مد و پوشاک تقریبا یک چهارم کمتر شده و سهم دسته‌ای همچون خدمات و محصولات زیبایی کاهش چندان قابل توجهی نداشته است.

در حوزه نشر نیز کاهش خرید مردم محسوس است؛ به طوری که از 0/18 درصد از کل هزینه‌های خانواده‌ها در سال 1396، به 0/10 درصد در سال 1402 رسیده و روند تدریجی کاهش را تجربه کرده است.

در حوزه صوت و تصویر، از 0/26 درصد از کل هزینه‌ها در سال 1396 به 0/10 درصد در سال 1402 رسیده است. در بحث آموزش نیز این مسئله قابل بررسی است؛ به طوری که از 1.60 درصد از کل هزینه‌ها در سال 1396 به 0/76 درصد در سال 1402 رسیده و روند تدریجی کاهش هزینه‌کرد در این حوزه نیز ملموس است.

در بخش تفریح و سرگرمی نیز آمارها حکایت از آب رفتن سهم ایرانی‌ها دارد؛ به طوری که از 0/18 درصد از کل هزینه‌ها در سال 1396 به 0/10 درصد در سال 1402 رسیده و روند تدریجی کاهش نیز طی سال‌های مورد بحث در این زمینه نیز قابل رؤیت است.


بنا بر آمار منتشر شده در «هزینه‌کرد فرهنگ ایرانیان 1402»؛ از منظر سهم هزینه‌کرد فرهنگی خانوار در دهک‌های مختلف درآمدی، دهک اول با 5.49 درصد کمترین و دهک نهم و دهم به‌طور مشترک با 8.48 درصد بیشترین سهم را در هزینه‌کرد فرهنگی از مجموع هزینه‌های خانوار داشته‌اند. البته این سهم برای دهک اول در سال 1401 معادل 6.03 درصد بوده که با کاهش همراه بوده است.

آمارهای منتشر شده ضمن نشان دادن کاهش تدریجی توان خانواده‌ها برای استفاده از محصولات و خدمات فرهنگی، مسائل مهمتر دیگری را نیز بیان می‌کند و بر هزینه‌کرد بیشتر دولت‌ها در بحث مسائل فرهنگی آن هم زیر سایه جنگ اقتصادی و تأثیرات منفی آن بر جامعه به ویژه اقشار آسیب‌پذیر صحه می‌گذارد.

خبرگزاری تسنیم