شوراي هاي شهر و روستا از آنجاكه به صورت ملموس تري با بدنه محلي شهرها و روستاها درگير است، از لحاظ مردمسالاري اهميت ويژه اي دارد كه در صورت آزادشدن پتانسيل هاي نهفته در آن مي تواند اهداف اصلي انقلاب اسلامي را محقق سازد.

به گزارش حدیدنیوز به نقل از جهان؛ نخستين انتخابات رسمى شوراها بر اساس قانون اساسى روز هفتم اسفند 1377 یعنى 20 سال بعد از پیروزى انقلاب در چارچوب برنامه توسعه سیاسى و گسترش نهادهاى مدنى و مشارکت عمومى برگزار شد و حدود 185 هزار نفر اعضاى اصلى و على البدل در سراسر کشور توسط مردم برگزیده شدند و بالاخره در روز نهم اردیبهشت 1378 شوراهاى شهر و روستا به طور رسمى دوره چهار ساله مسئولیت خویش را براى تحقق بخشى از حاکمیت مردم که عملى شدن آن در گرو فعالیت این نهاد است آغاز کردند. اين انتخابات در چهار دوره برگزار شده و ثبت نام پنجمين دوره آن از 30 اسفند 95 تا 6 فروردين 96 شروع خواهد شد.

ولي در ميان ساير شوراهاي كشور، مي توان شوراي اسلامي شهر تهران را يكي از مهم ترين و خبرسازترين شوراها ناميد كه رقابت براي دستيابي به كرسي هاي سبز رنگ بهشت، تنگاتنگ و جدي است. جريان هاي سياسي از همان روزهاي نخست شكل گيري شوراي شهر تهران، به خاطر اهميت جايگاه شهردار تهران و نقش تعيين كننده آن در سياست هاي پايتخت، انتخابات شوراي شهر را تا حد زيادي به رقابتي جذاب تبديل كرده اند كه آن را از حوزه محلي به سطوح بالاتري رسانده است.

كارنامه جريان هاي سياسي در شوراي شهر تهران

در بررسي كارنامه جريان هاي سياسي در شوراي شهر تهران بازهم جايگاه دو جريان اصولگرا و اصلاح طلب براي تلاش جهت اخذ اكثريت كرسي ها خودنمايي مي كند. در نخستين دوره انتخابات شوراي شهر اصلاح طلبان توانستند اكثريت كرسي ها را به دست آورند. به عقيده كارشناسان و فعالين سياسي،‌ شوراي اول، متشنج ترين و سياسي ترين دوره در ميان چند دوره اخير بوده است.

انتخابات شوراي اول در زمان اصلاحات برگزار شد.  اعلام نتایج انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا مشخص شد که هر 15 نفر راه یافته به پارلمان پایتخت از چهره‌های اصلاح‌طلب هستند. اصلاح‌طلبان در ادامه فضای عمومی حاکم بر جامعه بعد از پیروزی خاتمی در خرداد 76 شورای شهر تهران را نیز در دست گرفتند. 9 اردیبهشت سال 78 زمان آغاز به کار رسمی اولین دوره شوراهای اسلامی شهر و روستا بود. در ترکیب اولین دوره شورای شهر تهران چهره‌های سیاسی اصلاح‌طلبان و کارگزاران سازندگی همچون عبدالله نوری، سعید حجاریان، محمد عطریانفر، ابراهیم اصغرزاده و جمیله کدیور حضور داشتند. با انجام رای‌گیری عبدالله نوری رئیس و سعید حجاریان به عنوان نایب رئیس انتخاب شدند. عبدالله نوری لیدری جریان کارگزاران را به عهده گرفت و سعید حجاریان هم چهره مشارکتی‌ها در شورا بود.
 
اولين و پردردسرترين انتخاب شهردار در سال 78 رقم خورد. اختلافات ميان اعضاي يكدست شورا به حدي رسيد كه تعجب همگان را برانگيخت. انتظار بر آن بود كه شوراي يكدست در انتخاب شهردار با مشكلي روبه رو نشود اما پس از كش و قوس هاي فراوان و قهر و آشتي هاي عبدالله نوري، نام مرتضي الويري پس از چندماه به عنوان نخستين شهردار منتخب شورا خارج شد. ولي اختلافات در نحوه انتخاب شهردار تا سال انحلال شوراي نخست ادامه داشت به نحوي كه در عرض سه سال تهران شاهد 3 شهردار بود. در دوره اول شورا با ترور سعید حجاریان و خروج تعدادی از اعضا مانند عبد الله نوری و جمیله کدیور پس از مدتی؛ اختلاف ها بر مسائل مختلف بالا گرفت به طوری که در نهایت منجر به تعطیلی شورای شهر تهران شد.

البته ابراهیم اصغرزاده عضو دوره اول شورای شهر معتقد است که این شورا مصوبه های بسیار خوبی از جمله تدوین منشور شهر تهران داشت و مصوبه های این دوره پایه گذار فعالیت شورا در دوره های بعدی بود. وقایع شورای شهر اول موجب شد تا حضور مردم در انتخابات شورای شهر دوم کمتر شده و این شورا با ترکیبی کاملا متفاوت تشکیل شود. . رسانه هاي اصلاح طلب با انحلال شوراي اول آن را بزرگترين خودكشي سياسي تعبير كردند:" این بزرگترین خودکشی سیاسی در ایران است. دولت اصلاحات به دست خود اصلی‌ترین نشانه ‏برقراری دموکراسی را به مسلخ دعواهای جناحی می‌برد. آیا دولت مدعی مردمسالاری باید نهادی را که نهاد دموکراسی است ‏فدای فرد کند؟"

شوراي دوم را مي توان شوراي آرام نام نهاد كه عملكرد ضعيف شوراي نخست، مردم را از رفتن به پاي صندوق هاي راي بي ميل ساخته بود. حتي سياسي كاري هيات مركزي نظارت بر انتخاب شوراها كه منتخب مجلس ششم بودند، باعث حضور نامزدهايي از جبهه ملي و نهضت آزادي شد ولي با اين وجود نيز هيچ يك از نامزدهاي اصلاح طلب تندرو نتوانستند راهي به شورا پيدا كنند. مشارکت در این دوره انتخابات بسیار کم بود پایین بود، به‌گونه‌ای که در تهران 562 هزار و 522 نفر در انتخابات شورای شهر تهران شرکت کردند که کمی بیش از یک‌سوم مشارکت در دوره قبل بود. از این تعداد 526 هزار و 972 رأی، صحیح اعلام شد.

مشارکت‌ها با سرلیستی مصطفی‌ تاج‌زاده، امده بودند و نهضت آزادی و ملی مذهبی‌ها با چهره‌های سالخورده خود لیستی مجزا با عنوان «ياران بازرگان، طالقاني، سحابي» داده‌ بودند و گروهی دیگر از اصلاح‌طلبان و ملی‌ مذهبی ائتلافی تشکیل داده بودند که عکس‌های بزرگ محسن سازگارا به عنوان شهردار منتخبشان هویت پوسترهایشان بود. کارگزارانی‌ها که در این انتخابات با دیگر احزاب دوم خردادی ائتلاف نکرده بودند در سودای بازگشت دوران کرباسچی بودند. در تهران آبادگران ۱۴ کرسی را از ۱۵ کرسی بردند و در این انتخابات همهٔ ۱۵ نفر لیست انتخاباتی اصولگرایان در شهر تهران انتخاب شدند. نتيجه اين انتخابات،‌ اعتماد شوراي شهر به محمود احمدي نژاد براي نشستن بر كرسي شهرداري تهران بود كه راه وي را براي رسيدن به پاستور هموار ساخت. پس از وي نيز، شورا، محمدباقر قاليباف را انتخاب كردند كه تا به امروز در قامت شهردار به كار خود ادامه داده است.

مهدی چمران در پايان كار شوراي شهر دوم از کارنامه  شورای دوم به خوبی یاد کرد ومواردی همچون، ارائه یک طبقه تراکم تشویقی،  بخشودگی تا 90 درصدی عوارض تجمیع پلاک های ریزدانه،  تقسیط بدهی مردم به شهرداری، تسهیلات ساخت و ساز برای حفظ  باغات،  تصویب طرح های جامع و تفصیلی، تصویب چشم انداز 20 ساله تهران ، طرح جامع توسعه اطلاعات و فن آوری،  طرح فرد و  زوج تردد خودروها، طرح خروج خودروهای فرسوده،  طرح گسترش محدوده طرح ترافیک، طرح مربوط به  خروج ادارات غیر ضرور از تهران را از جمله  مصوبات راهگشای دومین دوره شورای شهر تهران دانست. چمران اينگونه گفته بود: افتخار این را پیدا کردیم که در شورای دوم، یکی از سربازان بنام انقلاب (قالیباف) را که قبل از حضور در شهرداری، افتخارات بسیاری داشته‌اند، به عنوان شهردار تهران انتخاب کنیم. تهران عقب ماندگی‌های فراوانی دارد و با یک  کار جهشی و بسیجی،  می‌توان شهر را ساخت. آنچه شورای دوم انجام داده، در حد اختیارات شوراها  بوده است که متاسفانه هر روز کمتر می‌شود.

سومین دوره انتخابات شورای شهر و روستا روز 24 آذر 85 برگزار شد. در این انتخابات یک میلیون و 656 هزار و 558 نفر در تهران شرکت کردند که تقریبا سه برابر مشارکت در دوره دوم بود. اين دوره هفت سال طول کشید تا با انتخابات ریاست جمهوری همزمان شود. معصومه آباد، معصومه ابتکار، پروین احمدی‌نژاد، حسن بیادی، مهدی چمران، رسول خادم، خسرو دانشجو، علیرضا دبیر، هادی ساعی، حمزه شکیب، عباس شیبانی، مرتضی طلائی، حبیب کاشانی، احمد مسجدجامعی ومحمدعلی نجفی، از منتخبان این شورا بودند و اصلاح طلبان پس از یک دوره توانستند چند کرسی کسب کنند. ریاست این دوره نیز بر عهده مهدی چمران از ائتلاف آبادگران ایران اسلامی بود.

شورای شهر سوم نیز با ترکیبی از سه طیف سیاسی تشکیل شد که ترکیبی متفاوت از دور اول و دوم بود. اعضای شورای شهر این دوره با وجود تنوع سلایق سیاسی مصوباتی مانند طرح جامع تهران و یا تغییر سیستم حسابداری شهرداری را به تصویب رساندند که به گفته چمران انقلابی در مدیریت شهری بوده است.  مرتضی طلایی،‌عضو شورای شهر در دفاع از کارنامه این دوره گفته بود: شورای سوم تهران کارنامه روشن، شفاف و قابل اتکایی دارد، چرا که در طول 6 سال خدمت در شهر تهران با اعتماد به سبک مدیریت شهردار تهران فعالیت‌های بسیاری را داشتیم که نتیجه آن این است که امروز وقتی به تهران نگاه می‌کنیم پیشرفت و حرکت رو به جلو کاملاً مشهود است. دوره سوم شورای شهر تهران و مدیریت قالیباف بر شهرداری، برای نخستین بار در تاریخ انقلاب شاهد ورود مردم به فعالیت‌های شهری و اجتماعی برای اداره شهر بودیم... انتخاب درست شهردار نیز مهمترین کار شورای سوم بود و حق این شوراست که از آن به عنوان شورای موفق یاد کنیم.

در دوره سوم، علاوه بر فعالیت های عمده اجتماعی و فرهنگی در شهر، پروژه های بزرگ عمرانی مانند تونل توحید، پروژه صدر، افزایش ایستگاه های مترو و افتتاح خطوط بی آرتی برای اولین بار در کشور نیز صورت پذیرفت.

شورای چهارم و سال آخر پرحاشیه شورا

چهارمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ برگزار شد. این دوره از سال 1392 آغاز گردید و تا سال 1396 ادامه داشته است. در حال حاضر این شورا سال چهارم را از سر می گذراند و اکنون مهدی چمران ریاست شورا و مرتضی طلایی نایب رئیس شورای شهر تهران است. حضور تعداد بیشتری از نمایندگان اصلاح طلب باعث شد تا رقابت ها در این دوره بیشتر از گذشته شود، به گونه ای که این رقابت در ریاست شورا و شهرداری خود را نشان داد.

ریاست مسجدجامعی در سال اول شورای چهارم،‌ انتظارات را به گونه ای بالا برد که برخی احتمال انتخاب شهرداری از این طیف را می دادند. در نهایت نیز رقابت میان محسن هاشمی و محمدباقر قالیباف به نفع قالیباف تمام شد تا وی یک دوره دیگر در این پست باقی بماند. ادامه فعالیت وی تا شهریور 96، باعث ثبت رکورد جدید در طولانی ترین مدیریت شهری در تاریخ تهران خواهد شد.

اما در کنار تمام تلاش هایی که برای ایجاد ثبات در مدیریت و ادامه فعالیت های عمرانی، اجتماعی و فرهنگی تهران می شد، رقابت های جناحی در شورای شهر چهارم، حاشیه های این شورا را نسبت به شورای دوم و سوم بیشتر کرد،‌ هرچند این سیاسی بازی ها به پای شورای اول هرگز نرسید. پس از سال ها بار ديگر شوراي شهر محلي براي زد و بندهاي سياسي و بازي هاي جناحي تبديل شده و نگاه و رويكرد برخي از اعضاي آن صرفا جنبه انتخاباتي و سياسي داشت. رصد تحولات در سال آخر شورا بيانگر شدت گرفتن حاشيه سازي هاي بي مورد و حتي اتهامات بي اساس و بی سند است كه تنها خوراك رسانه اي روزنامه ها و شبكه هاي اجتماعي را فراهم آورد و سعي داشت در مقابل تحرك گسترده خدمات شهري موانعي ايجاد كند.

با نزدیک شدن به انتخابات شورای شهر پنجم؛ صحنه شورای شهر به محلی برای تنازع جریان های سیاسی تبدیل شده است.  به نحوی که سیل اتهامات و توهین ها به صورت بی سابقه ای علیه مدیران شهری افزایش یافته است. بررسي اظهارات برخی از اعضای شورای اسلامی تهران مانند حافظي و حكيمي پور در ماه هاي گذشته نشان از تناقض هاي فراواني دارد كه هرگز در اصلاح آن نيز گامي برنداشته اند تا صداقت آنها در بيان موضوعات سياسي در افكار عمومي با شك و شبهه روبه رو نگردد.

حكيمي پور در زماني كه موضوع واگذاري املاك در شهر تهران توسط سايت معماري نيوز و مديرمسئول آن ياشار سلطاني مطرح شد،‌ با صراحت اعلام كرد كه چنين شخصي را نمي شناسد و اسناد مربوط به سازمان بازرسي را به سلطاني نداده است،‌ اما پس از مدتي و با اذعان ياشار سلطاني، مشخص شد كه حكيمي پور اسناد محرمانه را براي انتشار در رسانه ها  در اختيار اين خبرنگار قرار داده بود ولي اين عضو شوراي شهر تا مدت ها از پذيرش آن شانه خالي مي كرد. ماجراي املاك براي ماه ها به بحث اول شوراي شهر تبديل شد و بسياري از اعضا و مديران آن را با اتهامات بي اساسي مواجه ساخت كه بعدها تمامي اين ادعاها با بررسي قوه قضاييه رد شد.

در پشت پرده اين اتهامات، همكاري حكيمي پور با برخي از مسئولين دولتي شائبه هاي فراواني به دنبال داشت. وي در جلسه اي با نجفي،‌ مشاور رئيس جمهور و خبرنگار يكي از روزنامه هاي اصلاح طلب، با قرار دادن اسناد و گزارش محرمانه و مقدماتي سازمان بازرسي،‌ بازي جديدي را با عنوان «املاك نجومي» كليد زدند. در اين ميان ورود رحمت الله حافظي به بازي هاي سياسي بسيار قابل تامل است. وي كه با برند اصولگرايي و در قالب سه ليست انتخاباتي تقريبا متناقض وارد شورا شد، عملا به پياده نظام جريان اصلاح طلب تبديل شد، به گونه ای که قرار است در لیست اصلاح طلبان برای انتخابات شورای پنجم نیز گنجانده شود!

اتفاقاتی مانند حادثه پلاسکو، اهداف سیاسی و انتخاباتی را کاملا هوایدا ساخت به نحوی که تخریب چهره شهردار تهران برای بدنام کردن وی در صورت حضور احتمالی در انتخابات ریاست جمهوری با شدت بیشتر در دستور کار قرار گرفت. جدال ها و درگیری های لفظی در شورای شهر تهران میان برخی از اعضای بالا گرفت و اصلاح طلبان پرچمدار حاشیه سازی در این شورا شدند.

سخن پایانی
به هر حال شوراي شهر چهارم چندماه ديگر به پايان خواهد رسيد و انتخابات 29 ارديبهشت نمايندگان جديدي را به خيابان بهشت خواهد فرستاد. در این میان با بررسی کارنامه چند شورای اخیر، با یک سیر ملموسی در افزایش مجدد سیاسی شدن شورا روبه رو می شویم. با انحلال شورای شهر اول، شوراهای بعدی تا حدود زیادی به امور شهری ورود کردند که بیشترین دستاوردهای شهر تهران در زمینه های مختلف اجتماعی و عمرانی در این سالهاست.

اما با ورود مجدد و تدریجی اصلاح طلبان در شورای سوم و در نهایت چهارم، جدال های سیاسی در شورا افزایش محسوسی پیدا کرده است. این گزاره به معنای متهم سازی این جریان در افزایش جدال ها نیست بلکه جریان اصلاح طلب در ذات خود با نوعی درگیری شخصیتی با خود و با غیر خود روبه رو است.

به صورتیکه اگر ترکیب شورا یک دست اصلاح طلب باشد،‌ درگیری ها به اختلافات میان گروه های اصلاح طلب مدعی تقلیل می یابد و اگر ترکیب با حضور اصولگرایان یا نیروهای جریان دیگری، اختلاف ها و جدال ها یک پله بالاتر رفته و حتی باعث اختلال در خدمات رسانی مدیریت شهری می شود. هرچند نمی توان تنها این خصیصه را منتسب به اصلاح طلبان دانست، چراکه شخصی مانند رحمت الله حافظی با تغییر رفتارهای سیاسی خود در شورای چهارم، به شکل ویژه ای درگیر حاشیه های بی حاصل شده است.

از این رو مشاهد مي شود در انتخابات دور پنجم چالش های بیشتری نسبت به دور قبل ايجاد شده است. اصلاح طلبان به شدت به دنبال یک دست کردن شورای پنجم و انتخاب شهرداری همسو با خود هستند. این طیف قصد دارد تا تجربه انتخابات مجلس دهم در شهر تهران را تکرار کند تا بتواند 21 کرسی شورای شهر را کسب کند. شورای بعدی نسبت به شورای چهارم با 10 عضو کمتر کار را شروع خواهد کرد. در اين ميان هيات نظارت مركزي نظارت بر انتخابات شوراهاي شهر و روستا كه كار احراز صلاحيت نامزدها را بر عهده داشت نتوانسته انگونه كه بايد رفتار كند. سه عضو اصلاح طلب اين هيات تا توانستند قلم قرمز را بر نام نامزدهاي اصولگرا، مستقل و انقلابي كشيدند تا بتوانند به نحوي دست به مهندسي انتخابات بزنند و تكليف اعضاي شورا را پيش از برگزاري انتخابات تعيين كنند.

اما در سوي مقابل افرادي از سوي اصلاح طلبان تاييد شده اند كه سابقه زندان و فتنه در كارنامه آنها وجود دارد و سال ها عليه امنيت ملي و منافع كشور فعاليت داشته اند. كساني تاييد شده اند كه نام آنها با حاشيه و جنجال گره خورده است و فعاليت احتمالي آنها در مديريت شهري چيزي جز خسارت و عقب ماندن تهران از توسعه به دنبال نخواهد داشت. به هر حال باید اذعان کرد در صورتیکه ترکیب شورا به گونه ای باشد که حاشیه سازی های سیاسی کمتری در آن روی دهد،‌ پایتخت با ارائه خدمات بیشتری روبه رو خواهد شد و پیشرفت های ملموسی را تجربه خواهد کرد و اين مورد در چهار شوراي قبل به اثبات رسيده است. شوراي نخست با 3 شهردار و حاشيه هاي فراوان منتهي به توقف شهر شد و كارنامه شوراهاي بعدي با حواشي كمتر منجر به خدمات بيشتر به شهروندان گرديد.