نیترات آب تهران چقدر است؟
11 شهريور 1395 ساعت 10:45
این سؤالی است که پس از گذشت نزدیک به دو دهه اظهار نظرهای متفاوت و گاه متعارضی در پی داشته و سؤال درباره میزان آلودگی آب تهران به نیترات همچنان برای شهروندان تهرانی بی‌پاسخ مانده است؛ سؤالی که به طور مستقیم با سلامت آنها و خانواده‌هایشان ارتباط دارد و بر اساس منشور حقوق شهروندی از ابتدایی‌ترین حقوق متعارف آنها به حساب می‌آید. با این همه پاسخ متولیان برای شهروندان روشن نیست.
به گزارش حدید نیوز: «مسئولان محیط زیست، آب تهران را آلوده به نیترات می‌دانند و مدیران آب و فاضلاب اعلام می‌کنند دستگاه‌های تصفیه این شرکت نمی‌گذارند میزان نیترات از حد مجاز در آب شرب شهروندان تهرانی بالاتر برود و کسی که تکلیفش در این میان روشن نیست، شهروندی است که هر روز از این آب می‌آشامد و با آن زندگی می‌کند.
استاندارد مجاز نیترات در آب چقدر است؟
بر اساس استاندارد «سازمان جهانی بهداشت» میزان مجاز نیترات و نیتریت در آب آشامیدنی به ترتیب ۵۰ و ۳ میلی‌گرم بر لیتر است. همچنین این استاندارد برای ترکیب نیترات - نیتروژن و نیتریت - نیتروژن به ترتیب ۱۱ و ۰.۹ میلی‌گرم در لیتر است.
کشورهای مختلف بر اساس توان و ظرفیت زیرساخت‌های پالایش آب خود و با توجه به اهمیت سلامت مردم، حد استانداردهای آلایندگی آب را تعیین می‌کنند؛ به گونه‌ای که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مانند ایالات متحده آمریکا حداکثر استاندارد مجاز برای نیترات در آب آشامیدنی را ۱۰ میلی‌گرم بر لیتر اعلام کرده‌اند. با این حال استاندارد اعلام شده از طرف «مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» برای میزان نیترات در آب آشامیدنی از استاندارد «سازمان جهانی بهداشت» تبعیت می‌کند و حداکثر مقدار مجاز نیترات در آب ۵۰ میلی‌گرم بر لیتر اعلام شده است.
نیترات در آب تهران بیش از استاندارد است
اظهارات مسئولان آب به سال‌های پیش‌تر بازمی‌گردد؛ چهاردهم بهمن ۱۳۸۶ داوود مولایی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران، با حضور در جلسه شورای شهر اعلام کرد: «۳۰ درصد ساکنان جنوب پایتخت، در معرض استفاده از آب آلوده به نیترات قرار دارند.»
او می‌خواست توجه مدیریت شهری و رسانه‌ها را به این نکته جلب کند که موضوع ساماندهی شبکه آب و فاضلاب تا چه حد مغفول مانده است. پس از این اعلام جنجال‌برانگیز و انتشار این خبر، سازمان بازرسی کل کشور ضمن هشدار درباره کیفیت آب شرب اعلام کرد: «میزان نیترات موجود در آب بیشتر از حدِ استاندارد بوده و حتی در برخی از شهرستان‌های کشور فاجعه‌آمیز است. در گزارش سازمان بازرسی آمده بود سنجش میزان نیترات در بیش از پنج هزار حلقه چاه نشان می‌دهد فقط ۲۹ درصد آنها در محدوده استاندارد قرار دارند.»
مولایی روز بعد این خبر را تکذیب کرد. او پس از مدتی کوتاه از ریاست آب و فاضلاب استان تهران کنار گذاشته شد. جانشینان او حواسشان را جمع کردند که درباره آب تهران بی‌محابا سخن نگویند اما تکلیف شهروندان همچنان نامشخص باقی ماند. شاید همین مسئله باعث شد از همان سال‌ها تاکنون موضوع آب تهران به طور جدی در جلسات و رسانه‌ها پیگیری و مطرح نشود.
اظهارنظر مشاور محیط زیست شهردار تهران
حاشیه‌های موضوع آلودگی آب تهران به همین‌جا ختم نشد. اردیبهشت سال ۱۳۸۸ هادی حیدرزاده، رئیس کمیته توسعه پایدار شهرداری تهران و مشاور وقت شهردار اعلام کرد: «منابع زیرزمینی آب تهران به علت نبود شبکه فاضلاب شهری در این کلانشهر آلوده شده است.» او از آلودگی آب تهران و استفاده ناگزیر از آب‌های زیرزمینی به منظور تأمین آب آشامیدنی مورد نیاز تهرانی‌ها به عنوان چالشی جدی و واقعی برای پایتخت نام برده و تأکید کرده بود برخی مدیران از پرداختن به آن پرهیز می‌کنند. او گفته بود تهران در زمینه مدیریت شبکه فاضلاب در میان کلان‌شهرهای دنیا، جزء ۱۰ شهر آخر جهان به شمار می‌آید.
این در حالی بود که دو هفته پیش از آن، مدیرعامل وقت آبفای استان تهران، حرف و حدیث‌ها درباره آلودگی آب تهران را رد کرده و گفته بود: «آب تهران فاقد هرگونه آلودگی است و همان‌طور که بارها مطرح شده، آلودگی آب تهران فقط در حد شایعه است. هرگونه مشکل و آلودگی در آب تهران از دید آزمایشگاه‌های ما پنهان نمی‌ماند. کاهش کیفیت آب تهران نسبت به گذشته مربوط به منابع آب است؛ چرا که منابع آب و ذخایر پشت سدها کاهش پیدا کرده و این امر به بحث انتقال یا کیفیت تصفیه‌خانه‌ها هیچ‌گونه ارتباطی ندارد.»
اداره بهداشت آب و فاضلاب وزارت بهداشت: آب آلوده است
چند روز بعد از اظهارنظر مسئولان آبفا مبنی بر آلوده نبودن آب تهران به نیترات، رئیس اداره بهداشت آب و فاضلاب مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، با اشاره به وجود نیترات در منابع آب تهران تصریح کرد: «وجود نیترات در آب تهران، سلامت کودکان شیرخوار را تهدید می‌کند.»
غلامرضا شقاقی با اشاره به این که وجود آلاینده‌های شیمیایی در منابع آب به مرور زمان باعث بیماری‌های مزمن می‌شود، به رسانه‌ها گفت: «وجود نیترات در آب شرب ناشی از نبود سیستم جمع‌آوری و دفع فاضلاب است.»
او با تأکید بر اجرای کامل سیستم دفع فاضلاب در شهر تهران گفت: «تا زمانی که این سیستم به صورت کامل اجرا نشود، مطمئنا منابع آب تهران آلوده خواهد شد.»
شقاقی از احتمال ورود فاضلاب به منابع آب زیرزمینی شهر تهران خبر داد و اضافه کرد: «شرکت‌های آب و فاضلاب مسئول تأمین شرب هستند و وزارت بهداشت ناظر بر امور مربوطه است.»
ورود محیط زیست به بحث
یک ماه پس از اظهار نظر مولایی درباره آلوده بودن آب تهران به نیترات و تکذیب آن از سوی او، مدیر کل وقت محیط زیست استان تهران در این باره اظهار نظر کرد. محمدباقر صدوق درصد نیترات موجود در آب تهران را بالاتر از حد استاندارد دانست و تأکید کرد: «پایتخت ایران از این نظر در رتبه اول کشور قرار دارد.»
او همچنین گفت: «آب شرب مناطق جنوب و جنوب شرقی تهران که از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود، درصد بالایی نیترات دارد و سلامت مردم این مناطق را تهدید می‌کند.»
به گفته این مقام مسئول، پس از تهران، آب شهرهای مشهد و اراک بیشترین درصد نیترات را دارد و این موضوع نگرانی‌های مسئولان را در حوزه‌های مختلف دامن زده است.
سؤال عضو شورای شهر از وزیر نیرو
موضوع آب تهران و آلوده بودنش به نیترات تا مدت‌ها کم‌رنگ شد و به طور جسته و گریخته درباره آن اظهار نظر می‌شد تا این که رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران در دی‌ماه ۱۳۹۲ اعلام کرد: «بالا بودن میزان نیترات در آب تهران و رسیدن به ۵۰ و بالای آن سرطان‌زاست و زمینه کم‌خونی و ناراحتی‌های تنفسی را فراهم می‌کند.»
رحمت‌الله حافظی در جلسه علنی ۱۷ دی شورای اسلامی شهر تهران پس از اظهارات وزیر نیرو درباره وجود نیترات در آب تهران گفت: «میزان نیترات در آب تهران بر حسب شرایط منطقه و قرار گرفتن لوله‌های آب و فاضلاب متغیر است. استاندارد میزان نیترات در آب ۲۰ میلی‌گرم در لیتر و میزان مطلوب آن ۱۰ میلی‌گرم در لیتر است. این میزان در کشورهای در حال توسعه و فقیر ۴۵ میلی‌گرم در لیتر تعیین شده اما از سال ۸۲ تاکنون میزان نیترات در آب تهران به ۵۰ و بالای ۵۰ رسیده است که این میزان نیترات در آب سرطان‌زاست و زمینه کم‌خونی و ناراحتی‌های تنفسی را فراهم می‌کند.»
او در ادامه به صراحت گفت: «وجود نیترات در آب تهران به دلیل وارد شدن فاضلاب به آب است. لوله‌های آب سطح شهر تهران معمولا در کنار لوله‌های فاضلاب قرار دارند و شکستگی‌های لوله‌های آب یا فاضلاب باعث می‌شود محتویات هر یک از این لوله‌ها، به لوله‌های کناری خود بریزند.»
حافظی با بیان این که روزانه سه میلیارد تومان برای تصفیه آب تهران هزینه می‌شود، پیشنهاد کرد بخشی از این هزینه به تأمین آب معدنی ارزان‌قیمت برای مصرف شهروندان هدایت شود و آب لوله‌کشی برای دیگر مصارف صرف شود، زیرا فقط یک درصد از آب برای شرب مصرف می‌شود.
حافظی در پایان صحبت‌هایش خطاب به وزیر نیرو گفت: «سؤال من این است که سلامت آب شرب مردم تهران را شما تأیید یا تعیین می‌کنید یا خیر؟» سؤالی که به نظر می‌آید همچنان و با گذشت چند سال بی‌پاسخ مانده است.
دستجردی، وزیر بهداشت: آب تهران آلوده است
در تابستان ۸۹ دکتر مرضیه وحیددستجردی مدعی شد میزان نیترات آب در برخی از نقاط تهران بالاتر از استاندارد است و به زنان باردار و کودکان شیرخوار توصیه کرد برای جلوگیری از عوارض مصرف آب شرب با نیترات بالا از آب بطری استفاده کنند و آب لوله‌کشی نخورند اما چهار روز بعد در موضعی کاملا متفاوت عنوان کرد آب تهران به هیچ وجه آلودگی ندارد و برای تمام گروه‌ها و در همه مناطق قابل شرب است. اظهار نظر سراسر متناقض وزیر بهداشت واکنش برخی مسئولان را در پی داشت. عده‌ای اظهارات او را رد و بعضی نیز از نحوه موضع‌گیری دستجردی گلایه کردند. وزیر نیرو به سرعت سخنان دستجردی را رد کرد و استاندار وقت تهران نیز گفت حاضر است درباره وضعیت آب تهران با وزیر بهداشت مناظره کند.
به هر حال خبر جنجالی خانم وزیر درباره آلودگی آب شرب در برخی مناطق پایتخت این سؤال را بار دیگر در اذهان کلید زد که «چرا درباره میزان نیترات در آب تهران این‌همه تناقض‌گویی وجود دارد؟»
اظهار نظرها ادامه یافت؛ به طوری که دکتر کاظم ندافی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، در روزهای پایانی سال ۸۹ از پلمب ۵۰ حلقه چاه آب تهران خبر داد که میزان نیترات آنها بالاتر از حد استاندارد بوده است.
او با اشاره به اقدامات انجام شده برای به استاندارد رساندن میزان نیترات موجود در آب تهران گفت: «بر اساس اقدامات انجام شده، آب تهران در حال حاضر مشکل خاصی از نظر کیفیت ندارد. البته برای سالم‌سازی آب پایتخت، برنامه‌های درازمدتی نیز در نظر گرفته شده است که این برنامه‌ها تا حدود زیادی انجام شده‌اند. به این منظور از تصفیه‌خانه‌های جدید برای تهران آب منتقل می‌کنند تا به تدریج چاه‌ها از رده استفاده خارج شوند.»
این اتفاق نیفتاد؛ چرا که کاهش بارندگی و آب‌های پشت مخازن سدها و نیز افزایش جمعیت تهران و الگوی نادرست مصرف از جمله دلایلی است که نیاز کلانشهر تهران را به استفاده از چاه‌ها برای شرب و مصارف روزانه بیشتر کرده و این دور باطل همچنان ادامه دارد.
پیشنهاد جداسازی آب شرب و غیرشرب
شاید بتوان سخنان محمدهادی حیدرزاده، مدیرکل محیط زیست استان تهران، درباره آلودگی آب پایتخت به نیترات را جدیدترین موضع‌گیری درباره آب تهران از سوی سازمان حفاظت محیط زیست دولت یازدهم به حساب آورد. او در آذرماه ۹۳ اعلام کرد: «آب‌های زیرزمینی در تهران به علت این که سیستم تصفیه فاضلاب و اکو در پایتخت کامل نیست، حتما در برخی مناطق آلوده است.»
حیدرزاده همچنین گفت: «در این که میزان نیترات در برخی منابع آب زیرزمینی تهران بالاتر از استاندارد است، هیچ شکی نیست و این موضوع بارها از سوی دستگاه‌های مختلف اعلام شده است.»
به گفته این مقام مسئول، میان کمیت آب و افزایش غلظت آلاینده‌های آب ارتباط معناداری وجود دارد و زمانی که آب پشت سدها کاهش می‌یابد، میزان آلاینده‌ها افزایش خواهد داشت. مدیرکل محیط زیست استان تهران همچنین تأکید کرد: «سازمان حفاظت محیط زیست نمی‌تواند درباره توانایی تصفیه‌خانه‌ها در کاهش میزان نیترات در آب شرب نظر دهد و این کار وظیفه وزارت بهداشت است.»
او در ادامه پیشنهاد داد آب شرب و آب غیرشرب در تهران از هم جدا شوند و گفت: «نباید انتظار داشته باشیم آب لوله همیشه کیفیت آب شرب را داشته باشد؛ چرا که در هیچ جای دنیا چنین اتفاقی نمی‌افتد و آب شرب از دیگر مصارف جداست اما در ایران هنوز دستگاه‌های مسئول تصمیمی درباره این تفکیک نگرفته‌اند.»
یک ماه پیش از این اظهار نظر، وزیر بهداشت دولت روحانی اعلام کرده بود آب تهران هیچ مشکل بهداشتی ندارد. سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در نشست خبری آبان ماه ۹۳ سخنگوی دولت در جمع خبرنگاران درباره آب تهران گفته بود: «آب تهران خوشبختانه هیچ مشکلی ندارد و روزهایی که سطح آب سدها کاهش پیدا می‌کند، برای تأمین آب شرب از چاه‌هایی که میزان نیتریت آنها بیش از حد مجاز بود، استفاده می‌شود که ما نیز به آنها تذکر داده‌ایم اما در کل آب تهران سالم است.»
آلودگی آب تهران طبیعی است
با این همه اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، با ارائه آماری درباره وضعیت تأمین آب تهران گفت: «۴۹ درصد از آب شرب تهران از چاه‌ها تأمین می‌شود. سفره‌های آب زیرزمینی تهران را نیز چاه‌های جدید که حاوی فاضلاب و فضولات انسانی هستند، احاطه کرده‌اند. بنا بر این آلودگی آب تهران مسئله‌ای دور از ذهن نیست. فضولات انسانی حاوی مقدار زیادی آمونیاک هستند که این ماده تشکیل دهنده نیترات و نیتریت است که احتمال دارد این مواد از دیواره‌های چاه‌های جذبی وارد سفره آب‌های زیرزمینی شوند.»
کهرم با اشاره به این که افزایش نیترات و نیتریت در آب می‌تواند برای سلامت انسان به ویژه کودکان و زنان باردار خطرناک باشد، افزود: «در گذشته شاهد بودیم که سه چاه آب در مناطق ۱۹ و ۲۰ تهران به دلیل افزایش مقدار نیترات بسته شد. بنابراین وزیر بهداشت باید این مسئله را به صورت جدی و دقیق بررسی کند و سپس نتیجه قطعی را به مردم اطلاع دهد و سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به لابراتوارهایی که در اختیار دارد، آب تهران را آزمایش کند و نتیجه‌اش را در اختیار مردم بگذارد.»
آب تهران میکروب ندارد، فلزات سنگین چرا!
چندی بعد معاون اسبق وزارت بهداشت در حاشیه نشست خبری به مناسبت هفته سرطان اعلام کرد آب تهران آلوده به نیترات است. در نتیجه دوباره این مسئله جنجالی شد. اکبری که رئیس «مرکز تحقیقات سرطان» بود با اشاره به تأثیر عوامل محیطی در بروز سرطان اعلام کرد: «آب تهران از نظر نداشتن میکروب آب بسیار خوبی است اما مشکل آن در فلزات سنگین و نیترات است و به هیچ عنوان نمی‌توان این مشکل را در خانه‌ها برطرف کرد و این وظیفه وزارت نیرو است.»
او درباره سرطان‌زا بودن آب گفت مردم جایگاه خاصی برای پیشگیری سرطان ندارند و بیشتر این کارها بر عهده حاکمیت است و اگر مسئولان کاری نکنند، کاری نیز در این بخش پیش نخواهد رفت. اکبری هشدار داد سرطان ارثی نیست و فقط ۱۰ درصد ابتلای آن به دلیل عوامل ژنتیکی است و علت ۹۰ درصد ابتلا به این بیماری محیطی است.
وزارت نیرو تکذیب کرد
بلافاصله بعد از رسانه‌ای شدن این خبر، وزارت نیرو جوابیه‌ای صادر کرد و در آن نوشت آب موجود در شبکه آب‌رسانی تهران تحت نظارت دقیق چند مرکز از جمله وزارت بهداشت، دانشگاه تهران و مجموعه آزمایشگاه‌های کیفیت‌سنجی تهران است و مردم دراین‌باره نگرانی نداشته باشند.
در این جوابیه آمده بود: «گفته‌های دکتر محمداسماعیل اکبری، معاون اسبق وزارت بهداشت، درباره خطر نیترات در آب تهران و تهدید سرطان، بازتولید چندباره یک واهمه عمومی، آن هم در پایتخت ۱۲ میلیون نفری ایران است. هر بار وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب به عنوان متولی تأمین آب شرب مردم در مواجهه با این اخبار با اطمینان کامل مردم را به آرامش می‌خوانند اما این بار یک مسئول سابق این‌چنین بی‌محابا آب شربی را که مردم در لحظه‌لحظه زندگی خود با آن در تماس هستند، به عنوان یکی از منابع سرطان معرفی می‌کند. به شهادت وزارت نیرو در چند سال گذشته در نقاط معدودی از جنوب شرق و جنوب غرب تهران افزایش غیر عادی نیترات در آب گزارش شده بود که بر این اساس طرح‌های مختلفی همچون طرح فاضلاب تهران و عملیات انتقال آب از سد ماملو به جنوب تهران در برنامه اجرائی قرار گرفت و هم‌اکنون طرح فاضلاب تهران، بیش از ۵۸ درصد مردم پایتخت به ویژه در جنوب تهران را تحت پوشش قرار داده و انتقال آب از سد ماملو و تصفیه‌خانه هفتم تهران به این مناطق نیز باعث افزایش چشمگیر کیفیت آب در این مناطق و رفع کامل نگرانی از وجود نیترات در مناطق مورد بحث شده است. بنابراین مطرح کردن دوباره آلودگی و وجود «نیترات سرطان‌زا» در تهران به نوعی پاشیدن بذر بی‌اعتمادی و احساس تهدید در ذهن مردم است.»
مرکز تحقیقات سرطان هم به این جوابیه واکنش نشان داد و آن را «شتابزده» دانست. این مرکز در جواب ادعاهای وزارت نیرو نوشت: «با عنایت به انتشار بیانیه روابط عمومی وزارت محترم نیرو (که متأسفانه کمی شتابزده و غیردقیق به نظر می‌آید) مبنی بر سلامت آب تهران از حیث فلزات سنگین و نیترات‌ها، ضمن ابراز خوشحالی از این خبر جدید، اعلام می‌دارد جای مسرت است که مسئولان محترم تأمین‌کننده آب سالم از ابعاد میکروبی و انگلی که سال‌ها برای مردم گرفتاری‌هایی ایجاد می‌کرد و مبدأ اغلب بیماری‌های واگیر بود، امروز توانسته‌اند دیگر عوامل آلوده کننده آب را که ماحصل رفتارهای غیربهداشتی ساختارهای مختلف اجتماعی - همچون ساخت‌وسازهای غیرمسئولانه ساختمان‌ها در کنار منابع آب و ورود فاضلاب‌های صنعتی به منابع آبی – است، کنترل کنند و آنچه قبلا توسط مسئولانی از همین ساختار بیان شده بود، ملغی اعلام کنند. امیدواریم ان‌شاء‌الله این طرح با قوت و سرعت ادامه پیدا کند؛ چرا که یقینا در ارتقای سلامت مردم شریف ایران اسلامی تأثیر معنی‌داری خواهد داشت.» پس از آن نیز حسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت، با تأکید بر از چرخه خارج کردن چند حلقه چاه که میزان نیترات در آب آنها بالاتر از حد مجاز بود، به شهروندان تهرانی درباره سلامت آب اطمینان داد.
و اما حکایت همچنان باقی است...
اظهار نظرها درباره آب تهران و میزان نیترات موجود در آن به طور جدی ادامه نیافت. شاید به دلیل واکنش‌های سختی بود که هر بار اظهار نظرکننده‌ها با آن مواجه می‌شدند اما سرگردانی شهروندان همچنان ادامه دارد.
کد مطلب: 34055