امروزه برقراری ارتباط یکسویه و دوسویه به امری بسیار عادی تبدیل شده است و افراد با صرف کمترین هزینه و تنها با دارا بودن از یک تلفن همراه هوشمند می توانند با اقصی نقاط جهان در ارتباط باشند.

 

کشور ما نیز به دلیل روند سریع رشد تکنولوژی های ارتباطی، ناگزیر در معرض آسیب ها و فوائد این فن آوری ها قرار گرفته است و البته باید اذعان داشت که به دلیل عدم آموزش های صحیح، شاید جنبه منفی این تکنولوژی ها برای ما روی بیشتری نشان داده باشد. از همین روی است که طی چند سال اخیر بارها بر مسئله آموزش و فرهنگ سازی صحیح تاکید گردید و قرار بر آن شد تا از این طریق تا حد توان از آسیب ها کاست. 

 

در همین زمینه مدیرکل آموزش‌وپرورش شهر تهران با اشاره به چالش فضای مجازی در کشور گفت: مصون‌سازی دانش‌آموزان در برابر آسیب‌های فضای مجازی در دستور کار است و بایدرژیم مصرف فضای مجازی برای آنها تجویز شود.

 

 اسفندیار چهاربند در اولین دوره ارتقای سواد فضای مجازی که توسط اداره کل آموزش و پرورش شهر تهران برگزار شد، اظهار داشت:‌ دوره سواد مجازی به عنوان یک دوره رسمی در ارتقای شایستگی‌های مربیان و معلمان اجرا خواهد شد.
 

این طرح آموزش و پرورش نشان از عزم جدی محموعه های فرهنگی در مواجهه فعالانه با آسیب های فضای مجازی دارد که می بایست به همه جوانب و مختصات آن توجه داشت.

 

مزایای گریزناپذیر فضای نوین ارتباطی
 

در ابتدا باید توجه داشت، اگرچه آسیب های فضای مجازی بیشتر در مرکز توجهات قرار دارد اما در کنار آن، مزایایی در عالم ارتباطی نوین نهفته است که نمی توان به سادگی از آن گذشت.
 

تسهیل انتقال داده ها در کوتاه ترین زمان، کمک به روند تولید دانش، برقراری هر چه راحت تر ارتباط، تسهیل انجام امور دولتی و دهها مورد دیگر از جمله مواردی که از آنها به عنوان مزایای فضای نوین ارتباطی یاد می شود و اقتضائات زندگی شهری، کار را به جایی رسانده است که از بهره گیری این موارد ناگزیر می باشیم. 

 

مهم ترین آسیب های استفاده از اینترنت در گروه سنی نوجوانان
 

اما آن چیزی که موجب شده نهادهای متولی فرهنگ و تربیت بیشتر نگران این عرصه و در تکاپوی اصلاح الگوی مصرف آن(به خصوص در میان گروه سنی نوجوانان) باشند به آسیب هایی باز می گردد و حجم قابل توجهی از آن نیز گریز ناپذیر می باشد.

 

وقتی کودک و نوآموزی را با کامپیوتر و زیر مجموعه های آن آشنا می کنیم بدین منظور که او را با جهان نوین آشنا سازیم از خود نمی پرسیم این آشنایی او با این ابزار چه توانایی هایی را از او می رباید. ذهن فعال و خلاق و دارای تمرکز که برای فراگیری و تعلیم و آموزش یک دانش آموز ضرورت اولیه به حساب می آید، در اثر بازی با کامپیوتر و استفاده بی مورد از اینترنت، به ذهنی منفعل و هیجان زده و غیر متمرکز بدل می گردد.

 

سست و کند کردن قدرت فکر، حافظه، فهم استدلالی، استنتاج، ضعف قدرت فراگیری، از بین رفتن تمرکز و تعادل و حفظ ارتباط بین گذشته و حال، ابتدایی ترین مقولاتی هستند که در اثر بازی و اشتغال با کامپیوتر و اینترنت نصیب کودکان و نوجوانان می گردد.

 

 

در کنار این چالش های روانی و هوشی، امروز مسئله «هرزه نگاری» از جمله مهم ترین چالش های خانواده ها در سراسر دنیا را تشکیل می دهد و به دغدغه اصلی آنها تبدیل گشته است. نتايج پژوهشي در استراليا نشان داد 50 درصد نوجوانان 11 تا 17 ساله در اينترنت با محتواهای زشت و منزجر کننده مواجه شده اند. در هلند نيز 50 درصد کودکان در استفاده از اينترنت با موارد ناراحت کننده، ناخوشايند و اضطراب آور روبه رو شده اند. 

 

در استراليا نتايج همان پژوهش نشان داد 38 درصد پسران و 2 درصد دختران نوجوان در اينترنت سايت هاي « غیر اخلاقی» را جست و جو کرده اند. در هر صورت ميانگين سنی اولين مواجهه با محتواي هرزه نگارانه در اينترنت به يازده سال رسيده است. که از مسئله اي جدي با ابعاد جهاني خبر مي دهد.

 

در مورد ایران نیز اگرچه که آمار دقیقی وجود ندارد اما جای تاسف است که بگوییم در جست وجوي کلمه ي س ک س به زبان انگليسي، ايران در بين ده کشور اول دنيا قرار دارد. اهميت مسئله از آنجا بيشتر مي شود که بنابر آمارهاي « گوگل ترندز »، جست و جوي اينترنتي کلمه ي س ک س و کلمات مشابه در شهرهای کوچک ايران با محدوديت هاي ارتباطي و اجتماعي، بيشتر از شهرهاي بزرگ مثل تهران است.

 

در نتيجه به نظر مي رسد مصرف محتوای هرزه نگارانه در فضای مجازی مسئله ای در ابعاد ملي است. علاوه بر آمار موتورهاي جست وجو، گزارشي که چندي پيش در زمينه ي طرح مقابله با سايت هاي هرزه نگارانه ي فارسي منتشر شد نيز نکات زيادي دارد. در گزارش طرح گرداب آمده بود يکي از سايت هاي هرزه نگارانه ي ايراني با وجود فيلتر بودن در ايران روزانه 25 هزار نفر آي.پي بازديد داشته است.

 

در اين گزارش آمده بود اين شبکه حدود 300 هزار عضو داشته و کليپ هاي منتشر شده در آن حدود سه و نيم ميليون بار دانلود شده اند. همه این موارد، زنگ خطری گوشخراش را برای جهانیان به صدا در آورده است تا فکری به حال اوضاع کنند و حساس ترین گروه سنی را نجات دهند.

 

برای حداقلی نمودن آسیب ها چه باید کرد
 

اگرچه که استفاده از فضای مجازی آسیب های جدی را به همراه دارد اما در عین حال، اینترنت یک نیروی مثبت باقی خواهد ماند به شرطی که مردم این تکنولوژی جدید را مسؤولانه مورد استفاده قرار دهند. استفاده مسؤولانه بدین معنی است که کاربر اجازه ندهد که وقت و انرژی او به جای صرف شدن در جنبه های مهم زندگی نظیر خانواده، ازدواج و یا ارتباطات دیگر، بهداشت، شغل و تحصیلات صرف دنیای اینترنت شود. مسؤولانه استفاده کردن بدین معنی نیز هست که مطمئن شویم کودکان ما نیز از این تکنولوژی به روشی سالم استفاده نمایند، وقتی که بر روی اینترنت صرف می کند، منطقی باشد و بر روی آن کنترل وجود داشته باشد تا اینکه جهت تاریک این استفاده، آنها را قربانی نکند.

 

برای هر چه مسئولانه تر شدن رفتار اینترنتی افراد نیز راهکارهای مختلفی وجود دارد که در ذیل به مواردی از آنها اشاره می کنیم.

 

الف- فیلترینگ رسمی
 

اگرچه که عنوان فیلترینگ در ایران با واکنش های منفی مواجه بهوده است اما با بررسی‌های انجام شده بر روی قوانین فیلترینگ در کشورهای مختلف، به خصوص کشورهای اروپایی و مسلمان و نیز تطبیق و مقایسه آن با مقررات وضع شده در ایران، دانسته می شود که بر خلاف ادعای کشورهای غربی، امر فیلترینگ مخصوص ایران نبوده و در اکثر این کشورها این قوانین به طور جدی پیگیری می‌شود. همچنین، با بررسی آماری موارد فیلترینگ مشخص می شودکه موارد اخلاقی و سیاسی، در اولویت سیاست‌گذاری‌های این کشورها قرار دارد.

 

پرفسور اریک نهولد(استاددانشگاه وین اتریش و دانشگاه اشتوتگارت آلمان) با اعلام اینکه «فیلترینگ ایران در مقابل کشورهای غربی ناچیز است» گفت: در اتریش در حالی که تنها هشت میلیون نفر جمعیت دارد، نزدیک به دو هزار نیروی پلیس برای اینترنت گماشته شدند.

 

فیلترینگ در ایالت متحده آمریکا در سال ۱۹۹۶ با پیشنهاد بیل‌کلینتن، رئیس جمهور وقت این کشور آغاز شد. اولین قانون که با عنوان «قانون صلاحیت ارتباطات» مشهور بود، هرگونه اطلاع‌رسانی مستهجن و غیراخلاقی برای نوجوانان کمتر از ۱۸ سال را منع می‌کرد. آمارها نشان از اثرات فاجعه‌بار استفاده بی‌قید و شرط از اینترنت توسط نوجوانان در ایالت متحده را می‌داد.

 

براساس پژوهش‌های انجام شده اسرائیل با فیلتر بیش از ۹۷ درصد از پایگاه‌های اینترنتی، بیشترین و قوی‌ترین سیستم فیلترینگ جهان را دارد، بعد از آن، به ترتیب کشور انگلستان با ۷۰ درصد، فرانسه با ۶۶ درصد، و آمریکا با ۳۶ درصد، فیلترینگ را در کشور خود اعمال کرده‌اند.

 

اخیراً نخست‌وزیر انگلستان، با اعلام اجرای طرح اینترنت خانواده‌پسند گفت: با هدف صیانت از حقوق مردم کشورش، فیلترینگ را گسترده‌تر اعمال خواهد کرد. بعد از دولت بریتانیا، دولت‌های ایسلند، سوئد و دانمارک نیز رسماً اعلام کردند همان رویه را اعمال خواهند کرد. طرح محدودیت بیشتر برای سایت‌های غیراخلاقی در پارلمان آلمان بدون حتی یک رأی مخالف به تصویب نمایندگان همه جناح‌ها رسید.

 

ب- افزایش سواد رسانه ای والدین
 

انديشمندان علوم ارتباطات در دهه هاي اخير مفهوم جديدي با عنوان « سواد رسانه اي » را مطرح کرده اند. اين مفهوم به لزوم توانمندسازي مخاطبان در برابر رسانه ها اشاره دارد. به عبارت ديگر، از طريق آموزش هاي رسانه اي، شهروندان بايد از نحوه ي عملکرد رسانه ها آگاهي هاي لازم را کسب کنند تا در مواجهه با آنها قدرت گزينش داشته باشند و بتوانند به طور غير منفعلانه از محصولات و پيام هاي رسانه اي استفاده کنند.

 

از همين منظر مي توان به نقش خانواده در کنترل استفاده ی کودکان و نوجوانان از رسانه های جديد اشاره کرد. به نظر مي رسد نظارت کافي از سوي خانواده ها بر استفاده ي فرزندانشان از اينترنت وجود ندارد و اين عدم نظارت نه از بي توجهی آنها، بلکه به دليل پايين بودن سواد رسانه اي به ويژه جنبه ي تکنولوژيکي آن در بين والدين است. پايين تر بودن سطح سواد ديجيتالي والدين از فرزندان، البته پديده اي است جهاني و آمار نشان مي دهد در اغلب کشورها از جمله آمريکا ، بريتانيا و سنگاپور ، تعداد زيادي از والدين از فعاليت های اينترنتی و دسترسي فرزندانشان به سايت هاي مخرب بي اطلاع اند. آماري در دسترس نيست که ميزان شکاف ميان والدين و فرزندان را در جامعه ي ما نشان دهد، ولي با توجه به جديد بودن استفاده از اين فناوري هاي جديد مي توان حدس زد اين آمار در کشور ما رقم چشمگيري باشد.

 

 

ج- مواجهه فعالانه و تولید محتوا
 

باید توجه داشت که راهکارهای سلبی در عین حال که تاثیر خود را دارد اما تاثیر آن همواره با محدودیت ها و واکنش هایی همراه می باشد و از این روی می بایست به سراغ مواجهه فعالانه با فضای ارتباطی نوین رفت.

 

عرضه ی محتواي آموزشي در زمينه ي افزايش مهارت هاي استفاده از فناوري هاي جديد، مي تواند از طريق رسانه هاي جمعي پيگيري شود. در اين بين رسانه هاي دولتي به ويژه صدا و سيما به عنوان رسانه ی ملی، وظيفه ي اصلي را به عهده دارد. هم اکنون بخشي از برنامه های رسانه ها به آموزش استفاده از اينترنت و رايانه اختصاص دارد، ولي در رويکرد توليد اين برنامه ها بايد تجديدنظر شود. اين گونه برنامه ها بايد به ساده ترين زبان ممکن و در ساعاتي پخش شوند که براي اعضاي خانواده قابل استفاده باشند.

 

آموزش مهارت هاي استفاده از رسانه هاي جديد به ويژه اينترنت، مي تواند در قالب دوره ها و کلاس هاي آموزشي کوتاه مدت پيگيري شود. برگزاري اين کلاس ها از جانب نهادهای آموزشي مانند مدارس براي والدين يا نهادهاي شهری مانند شهرداري ها و فرهنگسراها براي همه ي شهروندان مي تواند به فراگير شدن و گسترش سواد ديجيتالي کمک کند.

 

گفتنی است علاوه بر فيلترينگ هاي سراسری که از جانب دولت ها يا شرکت هاي ارائه ی خدمات اينترنتی اعمال می شود، نرم افزارهايي وجود دارند که امکان فيلترهاي محدودتر را براي استفاده ی خانگی از اينترنت فراهم مي کنند. با استفاده از اين نرم افزارها، والدين مي توانند دسترسی به وب سايت هاي خاصی را براي فرزندانشان محدود کنند، همچنين بر فعاليت آنها در فضای مجازی نظارت داشته باشند. ده ها نمونه از اين نوع نرم افزارها در بازارهای جهانی وجود دارد، ولی استفاده از آن در ايران تا کنون مورد توجه قرار نگرفته است.

 

لازم است که با درنظر گرفتن همه این موارد به دنبال اینترنت هر چه پاک تر برای جامعه فرهنگی ایران باشیم و هر چه می توانیم از آسیب های آن بکاهیم.