مرجع تقلید شیعه و موسس کتابخانه بزرگ قم می‌گوید: «گاه شب‌ها در یک کارگاه برنج کوبی کار می‎کردم، روزها روزه استیجاری می‎گرفتم و نماز استیجاری می‎خواندم، تا هزینه خرید کتب را تهیه نمایم».

به گزارش حدیدنیوز، حضرت آیت‌ الله سیدشهاب الدین بن سید محمود بن سیدالحکماء تبریزی مرعشی نجفی، فقیه اصولی و محدث رجالی در سال ۱۲۷۶ ش ( ۱۳۱۵ ق) در شهر نجف در خاندان پرسابقه و اهل علم «مرعشی» به دنیا آمدند. ایشان ادبیات عرب، فقه، اصول، حدیث، درایه، رجال و تراجم و... را نزد استادان برجسته حوزه علمیه نجف فراگرفتند و سپس در درس خارج فقه و اصول آیت الله آقا ضیاء عراقی (متوفای ۱۳۷۳ ق.)، آیه الله شیخ احمد کاشف الغطاء (متوفای ۱۳۷۳ ق.) و شماری از مراجع تقلید و مدرسان برجسته حوزه علمیه نجف شرکت کردند.

آیت الله مرعشی سالهای دراز در درس ده‌ها استاد حوزه علمیه نجف شرکت کرد و علم و تقوا آموختند؛ ایشان حتی مدتی نزد علمای زیدیه و علمای اهل سنت به فراگیری علم حدیث پرداختند و از آنان اجازه نقل حدیث گرفتند. آیت‌الله مرعشی نجفی سرانجام در ۲۷ سالگی به درجه اجتهاد نایل شدند. خودشان درباره شیوه علم‌آموزی‌شان می‎گویند: «هیچ گاه در سنین جوانی به دنبال تمایلات نفسانی نرفتم، همیشه در پی تحصیل علم بودم، به صورتی که شبانه روز، بیش از چند ساعت نمی‎خوابیدم و هر کجا نشانی از استادی یا عالمی و یا جلسه درسی که مفید تشخیص می‎دادم، می‎یافتم؛ لحظه‎ای در رفتن به نزد آن استاد، عالم و جلسه درس درنگ نمی‎کردم».



آیت الله مرعشی در نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، تهران و قم نیز نزد بیش از صد استاد تحصیل علم و حکمت و عرفان کردند، ایشان از ابتدای تحصیل به پشتکار عالی، همت بلند، تقوا، نبوغ و فضایل اخلاقی شهره بودند؛ به طوری که از بسیاری از مراجع تقلید شیعه اجازه اجتهاد گرفتند. برخی از مراجعی که به ایشان اجازه اجتهاد دادند، «آیت الله العظمی آقا ضیاء عراقی (متوفای ۱۳۶۱ ق)»، «آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی (متوفای ۱۳۶۵ ق)» و «آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حایری یزدی (متوفای ۱۳۵۵ ق)» هستند.

آیت الله مرعشی در سال ۱۳۴۲ ق، برای زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه السلام به ایران آمدند. پس از زیارت مرقد امام رضا علیه السلام به تهران رفته و در حوزه علمیه تهران، نزد آیات عظام شیخ عبدالنبی نوری (متوفای ۱۳۴۴ ق)، آقا حسین نجم آبادی (متوفای ۱۳۴۷ ق)، میرزا طاهر تنکابنی (متوفای ۱۳۶۰ ق)، میرزا مهدی آشتیانی (متوفای ۱۳۷۲ ق) و... به فراگیری فقه، اصول، فلسفه و کلام پرداختند. سال بعد، برای زیارت مرقد حضرت معصومه علیهاالسلام به قم رفتند و به دستور آیت الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری یزدی در این شهر ماندگار شدند. ایشان مدتی در درس آیت الله حائری و شماری از استادان حوزه علمیه قم شرکت جسته و از دانش آنان بهره بردند.



بعد از مدت زمان اندکی، آیت الله مرعشی به دستور آیت الله حائری به تدریس پرداختند و علوم ادبیات عرب، منطق، اصول و فقه را برای طلاب جوان تدریس می‎نمودند. ایشان پس از رحلت آیت الله حائری (۱۳۵۵ ق.)، به تدریس خارج فقه و اصول پرداختند. در طول بیش از هفتاد سال تدریس ایشان در حوزه علمیه قم، دانشمندان بسیاری تربیت شد که شماری از آنان از ایشان اجازه اجتهاد دریافت کردند؛ برخی از شاگردان عبارتند از، حضرات آیات «شهید حسین غفاری»، «شهید حاج آقا مصطفی خمینی»، «شهید مرتضی مطهری»، «شهید محمد مفتح»، «شهید آیت الله بهشتی»، «شهید محمد صدوقی»، «سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی»، «سیدمحمود طالقانی»، «شیخ شهاب الدین اشراقی»، «شیخ مرتضی حائری»، «حاج میرزا جواد آقا تهرانی»،«شیخ حسن نوری همدانی»، «آقا موسی صدر»، «قدرت الله وجدانی فخر»، «سیدمرتضی عسکری»، «مصطفی اعتمادی»، «محمد امامی کاشانی»، «میرزا جواد آقا تبریزی»، «شیخ حسین نوری»، «سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی»، «شیخ علی‌پناه اشتهاردی»، «محمد تقی ستوده»، شیخ محمدرضا مهدوی کنی» و...

حضور در قم و ارادت به کریمه اهل‌بیت(ع)

آیت الله العظمی مرعشی نجفی علاقه خاصی به اهل بیت(ع) و حضرت معصومه علیهاالسلام داشتند. ایشان پیش از انقلاب، هر روز قبل از اذان صبح به حرم حضرت مشرف می‎شدند. هماره مدتی پیش از باز شدن درهای حرم، پشت در می‎ماندند و سپس داخل حرم می‎شدند و پس از زیارت، نماز جماعت را اقامه می‎‌کرد. در یکی از یادداشت هایش آمده است: «هنگامی که در قم سکونت کردم، صبح‌ها در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام اقامه نماز جماعت نمی‎شد و من تنها کسی بودم که این سنت را آن‌جا رواج دادم و از ۶۰ سال پیش به این طرف، صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر و زودتر از دیگران می‎رفتم و منتظر می‎ایستادم».



حضرت آیت‌ الله مرعشی نجفی در ادامه انتظارشان و اقامه نماز جماعیت را اینگونه توضیح می‌دهند: «این انتظار گاهی یک ساعت قبل از طلوع فجر بود تا خدام درها را باز کنند، زمستان و تابستان نداشت. در زمستان‌ها هنگامی که برف همه جا را می‎پوشاند، بیلچه‎ای کوچک به دست می‎گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می‎کردم تا خود را به حرم مطهر برسانم. در آغاز خود تنهایی نماز می‎خواندم، تا پس از مدتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و به این ترتیب نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که ۶۰ سال از آن تاریخ می‎گذرد ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شب‌ها نیز اضافه شد و از آن پس روزی سه بار در مسجد بالاسر حضرت معصومه علیهاالسلام و صحن شریف نماز می‎خواندم».



خدمات و میراث ماندگار

آیت الله مرعشی نجفی در طول سالیان دراز، خدمت‌های شایانی به جهان اسلام کردند. تأسیس مدارس علمیه یکی از فعالیت های درخشان ایشان است. مدرسه مهدیه در سال ۱۳۷۶ ق. در قم، توسط مرحوم حاج مهدی ایرانی ساخته شد و اداره آن بر عهده آیت الله مرعشی گذاشته شد. این فقیه نستوه در جهت تکمیل مدرسه سعی فراوان کردند و کتابخانه مدرسه را که در برگیرنده دو هزار جلد کتاب است، بنا نهادند.

مدرسه مؤمنیه در سال ۱۳۸۹ ق. در دو طبقه و کتابخانه مدرسه با حدود ۳۵۰۰ جلد کتاب نیز به وسیله ایشان تأسیس شد. مدرسه شهابیه در سال ۱۴۰۰ ق. در سه طبقه و مدرسه مرعشیه نیز از مدارس علمیه‎ای است که در سه طبقه، در سال ۱۳۸۳ ق. به همت ایشان تأسیس شد و اداره آن بر عهده ایشان واگذار شد.

کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی از بزرگترین کتابخانه‎های کشور و در ردیف کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه آستان قدس رضوی است. این کتابخانه بسیاری از کتب خطی اسلامی جهان را دارا است. بسیاری از این کتب جزو نفیس‎ترین و باارزش‎ترین متون تاریخی است که قرن‌ها از عمر آن‌ها می‎گذرد.



بازسازی مرقد علامه مجلسی در اصفهان، به امر آیت الله العظمی مرعشی نجفی صورت پذیرفت. اهداء کتاب های فقهای شیعه برای دانشمندان شیعه، سنی، مسیحی و دانشگاه‌های جهان نیز از فعالیت‌های فرهنگی ایشان است. وی برای تألیف زندگینامه‎های علماء، سادات و امامزاده‎ها گاه به قبرستان‌های کهن می‎رفت و با خواندن نبشته‎های قبرهای علماء، ادباء، شعراء، سادات و امامزاده‎ها می‎پرداخت. ایشان در سالهای ۱۳۵۰ ـ ۱۳۵۱ ق. به اصفهان رفت و یک هفته در گورستان تخت فولاد به ثبت تاریخ ولادت و فوت علمای به خاک سپرده شده در آن قبرستان پرداخت. بسیاری از گورستان‌های دیگر اصفهان را نیز مورد تحقیق قرار داد و اطلاعات سودمندی بدست آورد.



آیت الله مرعشی در طول سالیان دراز عمر با برکت خویش کتاب‌ها و مقاله‎های زیادی درباره علوم قرآنی، ادبیات عرب، حدیث، دعا، فقه، اصول، منطق، لغت، تاریخ، رجال و تراجم، انساب و... نوشت که متأسفانه بیشتر آن ها هنوز چاپ نشده است. شمار آثار ایشان به ۱۴۸ کتاب، رساله و مقاله می‎رسد. نخستین رساله‎های علمیه ایشان به نام «نخبه الاحکام» و «سبیل النجاه» بین سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۳ ق. چاپ شد و از همان سال‌ها مرجعیت تقلید ایشان آغاز شد. آیت الله مرعشی پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی (۱۳۴۰ ش.) به عنوان یکی از مراجع تقلید طراز اول شیعیان جهان بشمار می‎آمد.

خاطره‌ای درباره اهتمام به کتاب

آیت الله مرعشی در دوران جوانی که در حوزه علمیه نجف مشغول تحصیل بود به گردآوری کتب خطی پرداختند. ایشان که شاهد به غارت رفتن منابع اسلامی و نسخ خطی بود، تاب نیاورد و با شهریه ناچیز طلبگی به خرید کتب خطی پرداختند تا این میراث فرهنگی را از دستبرد بیگانگان حفظ نمایند. گاه شب‌ها در یک کارگاه برنج کوبی کار می‎کردند، روزها روزه استیجاری می‎گرفتند و نماز استیجاری می‎خواندند، تا هزینه خرید کتب را تهیه نماید.



ایشان در خاطره‎ای می‎فرمایند:

«یک روز از مدرسه، به قصد بازار ـ که جنب صحن علوی بود ـ حرکت کردم. در ابتدای بازار ناگهان چشمم به زنی تخم مرغ فروش افتاد که در کنار دیوار نشسته بود و از زیر چادر وی گوشه کتاب پیدا بود. حس کنجکاوی من تحریک شد، به طوری که مدتی خیره به کتاب نگاه کردم. طاقت نیاوردم، پرسیدم این چیست؟ گفت: کتاب، و فروشی است. کتاب را گرفتم و با حیرت متوجه شدم که نسخه‎ای نایاب از کتاب «ریاض العلماء» علامه عبدالله افندی است که احدی آن را در اختیار ندارد. مثل یعقوبی که یوسف خود را پیدا کرده باشد، با شور و شعفی وصف ناشدنی به زن گفتم: این را چند می‎فروشی؟ گفت: پنج روپیه. من که از شوق سر از پا نمی‎شناختم، گفتم: دارایی من صد روپیه است و حاضرم همه آن را بدهم و کتاب را از شما بگیرم. آن زن با خوشحالی پذیرفت. در این هنگام سر کله کاظم دجیلی، که دلال خرید کتاب برای انگلیسی ها بود، پیدا شد.

او نسخه‎های کمیاب، نادر و کتاب‌های قدیمی را به هر طریقی به چنگ می‎آورد و توسط حاکم انگلیسی نجف اشرف که گویا اسمش و یا عنوانش «میجر» (سرگرد) بود، به کتابخانه لندن می‎فرستاد. کاظم دلال کتاب را به زور از دست من گرفت و به آن زن گفت: من آن را بیشتر می‎خرم و مبلغی بالاتر از آن چه من به آن زن گفته بودم، پیشنهاد کرد. در آن هنگام من اندوهگین رو به سمت حرم شریف امیرالمؤمنین علیه السلام کردم و آهسته گفتم: آقاجان من می‎خواهم با خرید این کتاب به شما خدمت کنم، پس راضی نباشید این کتاب از دست من خارج شود. هنوز کلامم تمام نشده بود که زن تخم مرغ فروش رو کرد به دلال و گفت: این کتاب را به ایشان فروخته‎ام و به شما نمی‎فروشم. کاظم دجیلی شکست خورده و عصبانی از آن جا دور شد... بیشتر از بیست روپیه نداشتم. از این رو تمام لباس های کهنه و قدیمی را با ساعتی که داشتم به فروش رساندم تا پول کتاب فراهم شد... طولی نکشید که کاظم دلال همراه چند شرطه (پلیس) به مدرسه حمله کردند و مرا دستگیر نموده و پیش حاکم انگلیسی (میجر) بردند. او نخست مرا به سرقت کتاب متهم کرد و بسیار عربده کشید... دستور داد مرا زندانی کردند. آن شب در زندان مدام با خدا راز و نیاز می‎کردم که کتاب در مخفی‎گاهش محفوظ بماند.



روز بعد مرجع بزرگ آن وقت، آیت الله میرزا فتح الله نمازی اصفهانی معروف به شیخ الشریعه؛ فرزند مرحوم آخوند خراسانی را به نام میرزا مهدی، با جماعتی برای آزادی من به نزد حاکم شهر فرستاد. بالاخره نتیجه این شد که من از زندان آزاد شوم با این شرط که مدت یک ماه کتاب را به حاکم انگلیسی تسلیم کنم. پس از آزادی به سرعت به مدرسه رفتم و همه دوستان طلبه‎ام را جمع کردم و گفتم: باید کار مهمی انجام بدهیم که خدمت به اسلام و شریعت است! طلاب گفتند: چه کاری؟ و من گفتم: نسخه برداری و استنساخ از روی این کتاب فوراً دست بکار شدیم و قبل از مهلت مقرر چند نسخه از روی آن استنساخ گردید...».

تاسیس کتابخانه

آیت الله مرعشی نجفی پس از مهاجرت به قم، کتب خطی را همراه خود به ایران آورد. در قم نیز به خرید نسخ خطی و کتب ارزنده اقدام کرد. پس از مدتی به دلیل کمبود جا، کتاب ها را از منزل به کتابخانه مدرسه مرعشیه انتقال داد. پس از چندی طبقه سوم این مدرسه به عنوان کتابخانه ساخته شد که در نیمه شعبان ۱۳۸۶ ق. مقارن با ۲۸ آبان ۱۳۴۵ ، با بیش از ده هزار جلد کتاب چاپی و دو هزار جلد کتاب خطی افتتاح گردید.

استقبال روزافزون طلاب و علماء برای مطالعه، کمبود فضای مناسب برای کتابخانه و خرید کتاب‌های جدید موجب شد تا ایشان کتابخانه بسیار بزرگی (کتابخانه فعلی) را تأسیس نماید که در نیمه شعبان ۱۳۹۴ ق. ۱۲ شهریور ۱۳۵۳ با حدود شانزده هزار جلد کتاب چاپی و خطی افتتاح گردید.



کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی اکنون با دارا بودن بیش از ۲۵۰۰۰۰ جلد کتاب چاپی و ۲۵۰۰۰ جلد کتاب خطی به مسئولیت حجت الاسلام سید محمود مرعشی نجفی ـ فرزند ایشان ـ در خدمت طلاب، فضلا، دانشجویان، دانش آموزان، محققان و نویسندگان است. کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی به خاطر نسخه‎های خطی نفیس و ارزشمند و گاه منحصر به فرد و کتب قدیم مهم و کمیاب مورد توجه نویسندگان، دانشمندان، مراکز علمی و تحقیقاتی سراسر جهان است. اکنون این کتابخانه شهرت جهانی دارد و با ۴۰۰ مؤسسه، مرکز علمی و کتابخانه در سراسر جهان ارتباط دارد.



سرانجام این مرجع بزرگ تقلید شیعه، در روز چهار شنبه هفتم شهریور ماه سال ۶۹ در ۹۶ سالگی دار فانی را وداع گفتند و به اجداد پاکشان پیوستند. پیکر پاک حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی با حضور انبوه مردم ایران تشییع شد و طبق وصیتشان در جوار کتابخانه بزرگشان به خاک سپرده شد.