قنات خالصه قروه که چند هزار سال قدمت دارد، بر اثر برداشت‌های بی‌رویه منابع آبی و خشکسالی، خشک شده است.

به گزارش حدیدنیوز، قنات یکی از مهم‌ترین منابع تامین آب در گذشته به شمار می‌رفته است که گفته می‌شود، توسط مقنیان ایرانی اختراع شده و هزاران سال قدمت دارد. قدمت بسیاری از قنات‌های ایران از پنج یا شش هزار سال متجاوز است و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد.



با وجود اینکه چندین هزار سال از اختراع آن می‌گذرد، هنوز هم این روش استفاده از آب در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل می‌دهد.



این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده است بعدها از ایران به بسیاری از کشورهای جهان انتقال یافته و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته است.



قنات تشکیل شده از یک دهانه که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا کوره زیرزمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می‌سازد. چاه‌ها که به آنها در موقع حفر، میله هم گفته می‌شود، علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می‌دهد و راه ارتباطی برای لای‌روبی، تعمیر و بازدید از داخل قنات نیز به شمار می‌رود.



آغاز قنات، همان دهانه قنات است که مظهر قنات نامیده می‌شود. مظهر قنات جایی است که آب از دل قنات بیرون می‌آید و ظاهر می‌شود و می‌تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی قنات پیشکار قنات نامیده می‌شود که در آخرین قسمت آن، مادر چاه قنات قرار گرفته است.



قسمت‌هایی از قنات که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید "خشکه کار" و قسمتی که آبدار است (قسمت انتهایی) قسمت "آبده قنات" نامیده می‌شود.



معادل فارسی قنات، کاریز است که به اعتقاد برخی مرکب از کن (کندن) + ریز (ریختن و خالی کردن) است. در لغت‌نامه دهخدا در ذیل کلمه کاریز آمده است: آب باشد که در زیرزمین چاه به چاه برند و در تازی به آن قنات گویند. همچنین آمده است: راه آب روان در زیرزمین که به عربی قنات گویند و در اصل کاه‌ریز بوده که برای امتحان جریان آب کاه می‌ریخته‌اند تا معلوم شود.



قنات خالصه یکی از مهم‌ترین قنات‌های شهرستان قروه است که در گزمترین روزهای سال هم به سختی کسی می‌توانست دستان خود را بیشتر از ۱۰ دقیقه زیر آب آن نگه دارد، چراکه آبی بسیار سرد داشت.



آبی زلال و پاک که در کنار تک آغاج از سرچشمه‌های تامین‌کننده آب دریاچه سراب قروه به شمار می‌رود و اینک پس از چند هزار سال که از قدمت آن می‌گذرد، آب آن خشک شده و دیگر از آن آب پاک و زلال خبری نیست.



کاهش شدید نزولات آسمانی و خشک شدن چشمه‌ها



مدیر جهاد کشاورزی قروه ابراز امیدواری می‌کند، خشک شدن این قنات که تا کنون سابقه نداشته است، بر اثر ریزش دهانه‌های قنات باشد و نه کاهش آب آن.



خسرو کریمی‌پناه در ادامه با اشاره به وضعیت سالانه افت منابع و کاهش نزولات آسمانی گفت: تا چند سال آینده شاهد خشکسالی در این منطقه خواهیم بود.



وی متوسط بارندگی سالانه در این منطقه را ۳۲۴ میلی‌متر اعلام کرد و افزود: این میزان در سال زراعی گذشته با ۳۰ درصد کاهش به ۲۲۸ میلی‌متر رسیده است.



وی با بیان اینکه در سال‌های گذشته نزدیک به ۲ هزار و ۴۰۰ دهنه چشمه در این منطقه وجود داشته است، گفت: برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی و کاهش نزولات آسمانی موجب شده است که بیشتر این چشمه‌ها خشک و بی‌آب شوند.



به گفته کریمی‌پناه، از ۱۲ چشمه تامین‌کننده آب دریاچه سراب قروه نیز بیشتر آن به خشکی گراییده است.



مدیرجهاد کشاورزی قروه افزود: در راستای برداشت بی‌رویه و غیرمجاز ۱۵ فقره پرونده شکایت از کشاورزان تسلیم مراجع قضایی شده است.



کریمی‌پناه خواستار مدیریت بهره‌برداری بهینه از منابع طبیعی و طبیعت شد.



افت دبی خروجی چشمه‌های سراب



مدیر امور آب منطقه‌ای قروه در این زمینه می‌گوید: دبی چشمه‌های تامین کننده آب سراب در فصول مختلف سال بین ۴۰۰ تا ۵۶۰ لیتر در ثانیه بوده است که این میزان در حال حاضر به ۷۰ تا ۸۰ لیتر در ثانیه کاهش یافته است.



انور کریمی‌کانی برداشت بی‌رویه از آب دریاچه سراب برای آبیاری فضای سبز توسط شهرداری و اجرای طرح‌های عمرانی، وجود ایستگاه پمپاژ آب در این دریاچه و انتقال آن به نقاطی که در اختیار شهرداری است و وجود خانه باغ‌ها و زمین کشاورزی در حاشیه دریاچه سراب را از علل افت دبی آب در این منطقه عنوان کرد.



وی از شناسایی ۳ موتور تلمبه غیرمجاز در حاشیه این دریاچه خبر داد و گفت: این موتور تلمبه‌ها توقیف شده است و کار شناسایی چاه‌های غیرمجاز نیز به منظور انسداد آن در حال انجام است.



وی از فروش غیرقانونی آب در یکی از چاه‌های مملو از آب سراب نیز خبر داد و خواستار پیگیری کامل این مسئله شد.



مدیر اداره امور آب قروه در ادامه با اشاره به فعالیت‌های بخش کشاورزی در قروه گفت: از ۹ دشت موجود در کردستان ۵ دشت در منطقه شرق استان قرار دارد که ۲ دشت بزرگ به شهرستان قروه تعلق دارد و این دو دشت جزو ۳ دشت ممنوعه در سطح استان است.



‌کریمی‌کانی می‌افزاید: با وجود قرار داشتن ۸۶ درصد زمین‌های کشاورزی کردستان در شرق این استان، ۸۳ درصد منابع آبی به منطقه غرب اختصاص دارد و تنها ۱۷درصد از منبع حیاتی آب در رگ زمین‌های منطقه شرق جاری است.



به گفته وی، از این میزان ۶ درصد در قروه و دهگلان است که همین عامل منجر به ممنوعه‌شدن دشت‌های قروه و چهاردولی شده است و در حال حاضر شاهد اضافه برداشت از این آبخوان‌ها هستیم.



وی با اشاره به افت سطح منابع آب زیرزمینی در این دشت‌ها گفت: در حال حاضر به طور متوسط ۱.۳ متر افت و کسری مخازن شهرستان را در سال شاهد هستیم و میانگین افت سطح آب در دشت‌های قروه، دهگلان و چهاردولی نسبت به سال پایه مطالعات یعنی سال ۷۷ - ۷۶، ۱۳.۵ متر بوده است که همین عامل موجب تمدید ممنوعیت دشت چهاردولی تا پایان سال ۹۵ شده است.



مدیر اداره امور آب قروه با اشاره به اینکه هم اکنون هزار و ۸۴۸ حلقه چاه کشاورزی مجاز به بهره‌برداری در این منطقه وجود دارد تصریح کرد: از این تعداد ۸۷۸ حلقه عمیق و ۹۷۰ حلقه نیمه‌عمیق است.



بحران آب در کشاورزی قروه



گفتنی است: وجود ۱۷۶ هزار هکتار دشت وسیع و حاصلخیز در شهرستان قروه این شهرستان را به قطب کشاورزی کردستان بدل کرده است طوری‌که ۱۷ هزار بهره‌بردار فعال در این بخش سالانه ۵۰۰ هزار تن انواع محصول زراعی تولید می‌کنند که بالغ بر ۷۰ درصد آن از زمین‌های کشاورزی آبی برداشت می‌شود.



بحران کم‌آبی یکی از مشکلاتی است که بخش کشاورزی در حال حاضر با آن روبه‌روست که این امر در کنار افزایش جمعیت و لزوم تأمین امنیت غذایی، کشاورزان را بر آن داشت تا از آبیاری سنتی فاصله بگیرند و به آبیاری مدرن روی بیاورند.



یکی از اهداف مهم جهاد کشاورزی در بخش آب و خاک استفاده بهینه از منابع آب سطحی و زیرزمینی است، تا با بهینه‌سازی مصرف آب موجب افزایش راندمان آبیاری، بالا رفتن سطح زیرکشت و در نتیجه افزایش میزان اشتغال در بخش کشاورزی شوند.



منابع آبی زمینه رشد و توسعه پایدار تولید در کشور و به تبع آن در قروه به شمار می‌رود اما ۲ دشت بزرگ این شهرستان یعنی دشت‌های قروه و چهاردولی با حوزه‌ای به مساحت هزار و ۹۹۴ کیلومتر مربع و وسعت دشت ۵۸۶ کیلومتر مربع هم‌اکنون در زمره دشت‌های ممنوعه قرار دارند یعنی بیلان آبی در آن منفی است و در حال حاضر شاهد اضافه برداشت از آبخوان‌های این منطقه هستیم.



افت آب گریبانگیر منابع آب آشامیدنی



گذشته از افت سطح آب‌های زیرزمینی در قروه که تهدیدی برای کشاورزی منطقه است، فرماندار قروه هم چندی پیش نسبت به افت این مایع حیات هشدار داد.



محمدرسول شیخی‌زاده افزود: با این روند افت آب‌های زیرزمینی، کشاورزی و حتی آب شرب منطقه در آینده نه چندان دور با بحران مواجه خواهد شد.



فرماندار قروه با بیان اینکه در گذشته مطالعاتی برای احداث سد در روستای حسن‌خان این شهرستان برای تامین آب شرب قروه، انجام گرفته بود، گفت: طرح مطالعاتی این سد، با اختصاص اعتبار در حال انجام بود که با توجیه نزدیکی سد تالوار بیجار، این طرح نیمه‌تمام ماند.



شیخی‌زاده گفت: طرح مطالعاتی این سد هنوز هم بدهی دارد و از آنجایی که طرح قطع شده است لذا در کمیته برنامه‌ریزی نیز اعتباری برای آن تخصیص نمی‌یابد.



وی در ادامه با اشاره به یکی از مصوبات سفر هیئت دولت در زمینه اختصاص بخشی از آب سد آزاد یا ژاوه به منظور تزریق در منابع آب زیرزمینی قروه و دهگلان گفت: در حالی که بر مبنای طرح توجیهی، میزان آب اختصاصی به دشت قروه و دهگلان آورده شده تا رونق اقتصادی منطقه بر پایه این مطالعات باشد اما کوچکترین توجهی به این مسئله نشده است.



فرماندار قروه افزود: دو سوم آب اختصاصی کاهش یافته است اما برای اجرای همان یک سوم باقیمانده نیز اراده نمی‌شود و کسی محکم و پای کار برای اجرایی شدن این طرح نیست.



وی وضعیت کشاورزی و آب آشامیدنی منطقه را قابل تامل خواند و افزود: تزریق این آب به سفره‌های آب زیرزمینی دشت‌های قروه و دهگلان می‌تواند مسکنی برای خروج از بحران باشد، که متاسفانه کم‌کاری‌ها و کوتاهی‌هایی در این بخش صورت می‌گیرد.



گذشته از همه بحران‌هایی که گریبانگیر بخش‌های مختلف مرتبط با آب این مایع حیات در منطقه قروه شده است، خشک شدن قنات خالصه هشداری برای ماست تا در بهره‌برداری از آب و مصرف آن نهایت دقت را به کار ببندیم چرا که خشک شدن بی‌سابقه قناتی چندین هزاره ساله زنگ خطر بی‌آبی را در منطقه به صدا در آورده است.



در این میان مسئولان که از سال‌ها قبل پیش‌بینی‌هایی را در این زمینه داشته‌اند و اقداماتی برای حفظ قطب کشاورزی کردستان، آغاز کرده بودند باید به خود بیایند و با تسریع در اجرایی شدن این پروژه‌ها، کشاورزی منطقه را نجات دهند.