دستگاه دیپلماسی کشور از ابتدای انقلاب اسلامی با فراز و نشیب های زیادی مواجه بوده است.

به گزارش حدیدنیوز به نقل ازسراج۲۴ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا کنون ۱۰ وزیر سکان وزارت امور خارجه را بر عهده داشته اند . آقایان سنجابی ، یزدی ، بنی صدر ، قطب زاده ، رجایی ، موسوی ، ولایتی ، خرازی ، متکی و صالحی از وزرای امور خارجه ایران در ۱۰ دولت رسمی ، یک دولت موقت و یک دولت شورای انقلاب در طول این ۳۴ سال بوده اند. 

در گزارش زیرتلاش شده ضمن معرفی تمامی سکانداران دستگاه دیپلماسی بعد از پیروزی انقلاب از اندیشه ها راهبردها و سرنوشت این افراد گزارش مختصری ارائه شود:

۱) کریم سنجابی/ اولین وزیر امور خارجه ۵۵ روزه استعفا داد 

دکتر کریم سنجابی در سال ۱۳۰۷ به فرانسه رفت و پس از اخذ مدرک دکترای خود در رشته حقوق به ایران بازگشت و به تدریس حقوق پرداخت . قبل از انقلاب دکتر سنجابی با صدور اعلامیة مشهور ۳ ماده ای در نفی حکومت شاهنشاهی و لزوم مراجعه به آرای عمومی با امام خمینی(ره) بیعت کرد. دکتر سنجابی پس از صدور اعلامیه معروف سه ماده‌ای دستگیر شد و تلاش فراوانی از سوی حکومت صورت گرفت تا با شاه همکاری کند اما او همگی را رد کرد و ازانقلاب قاطعانه حمایت کرد .
دکتر سنجابی پس از انقلاب به مدت ۵۵ روز وزیر امور خارجه بود اما به دلیل مشکلات فراوان استعفا داد. پس از ۲۵ خرداد ۶۰ و صدور حکم ارتداد جبهه ملی، دکتر سنجابی که دبیر کل جبهه ی ملی بود از طریق کردستان به آمریکا گریخت و سرانجام در ۹۱ سالگی درگذشت. در زمان حیات حضرت امام خمینی (ره) به واسطه مخالفت گروهک جبهه ملی با لایحه قصاص رهبرکبیر انقلاب اعضای این گروهک را مرتد اعلام کرد.

۲) ابراهیم یزدی / سرنوشت یار جوان مصدق و بازرگان 

تحصیلات عالیه را در دانشکده داروسازی دانشگاه تهران به اتمام رسانید. وی در خلال زندگی در آمریکا، در دانشگاه «بیلور» درس می‌خواند . با شروع دولت موقت مهندس بازرگان، او نخست به عنوان معاون نخست وزیر در امور انقلاب و سپس پس از استعفای دکتر کریم سنجابی به عنوان وزیر خارجه دولت انتخاب می‌شود. او همراه با استعفای مهندس بازرگان از دولت کناره گیری کرد و با برگزاری انتخابات مجلس به وکالت مردم تهران در مجلس اول برگزیده شد.
پس از این صلاحیت او برای کاندیداتوری در تمامی انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورا توسط شورای نگهبان رد شده‌ است.
او در سالهای بعد از انقلاب در ایران زندگی کرده‌ است و ریاست کمیتهٔ اجرایی، دفتر سیاسی نهضت آزادی متناوبا بر عهده داشته‌ است و از اعضای شورای مرکزی نهضت آزادی به صورت متمادی بوده‌ است. پس از فوت مهندس مهدی بازرگان، از سوی شورای مرکزی نهضت آزادی به سمت دبیر کلی نهضت آزادی برگزیده شد.

۳) ابوالحسن بنی صدر / فردی که به اتفاق رجوی از ایران گریخت 

تحصیلات دانشگاهی را در رشته معقول و منقول [الهیات و معارف اسلامی کنونی] و رشته اقتصاد دانشگاه تهران به پایان رساند. بنی صدر به فرانسه عزیمت نمود که به اقامت ۱۷ ساله وی در پاریس و اخذ درجه دکتری از دانشگاه سوربن پاریس در رشته جامعه شناسی اقتصاد منجر شد.
ابوالحسن بنی صدر بعد از استعفای دولت موقت در دوره شورای انقلاب به عنوان کفیل سکان سیاست خارجی کشور را بعهده گرفت و تا زمان انتخابات ریاست جمهوری اول عهده دار این مسئولیت حساس بود.
بنی صدر پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری نغمه جدایی ساز کرد و به نقد روحانیت، طرح مسائل فرعی و تشنج آفرینی دست زد. درگیری با اعضای شورای انقلاب، تاسیس دفتر همکاری مردم با رئیس جمهوری که مرکب بود از عناصر چپ، مائوئیست، جبهه ملی و دیگر افراد مشکوک و ضد انقلاب، درگیری با ائمه جمعه، توطئه علیه نهادهای انقلاب، کارشکنی علیه دولت شهید رجایی، مبارزه علیه مجلس شورای اسلامی، سخنرانی های تنش زا در مناسبت هایی چون ۱۷ شهریور، ۲۲ بهمن، ۱۴ اسفند و ... در واقع نوعی اعلام جنگ با رهبران و مدافعان انقلاب بود،
او با هر ترفندی مردم را علیه نظام تحریک می کرد. با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، نقش بنی صدر به دلیل عدم کفایت، درک و فهم بیشتر نمایان شد، حرکت او در جهت خلاف اهداف و قوانین نظام، ایجاد تشنج و اختلاف میان نیروهای نظامی بود و در دوران جنگ همواره ادعای تخصص در جنگ را داشت تا آنجا که معتقد بود اگر عراق تا دزفول را تسخیر کند ما بهتر می توانیم با حزب بعث مبارزه کنیم.
دلایل کافی بر مجرمیت وی در مواردی چون سوء استفاده از قدرت، تخلف از اختیارات قانونی، تحریک مردم، سر دستگی گروه های مسلح به دست آمد. نخست امام خمینی (ره) حکم عزل بنی صدر از فرماندهی کل قوا را در ۲۰ خرداد ۱۳۶۰ صادر کرد سپس روز شنبه ۳۰ خرداد ۱۳۶۰، عدم کفایت سیاسی بنی صدر در مجلس مطرح و به تصویب رسید و اول تیر ۱۳۶۰ امام خمینی حکم عزل بنی صدر از مقام ریاست جمهوری را اعلام کرد. بنی صدر مدتی در ایران مخفی شد و سرانجام ششم مرداد سال ۱۳۶۰ به اتفاق رجوی و همکاری منافقین از ایران گریخت.

۴) صادق قطب زاده / وزیر اعدامی که هم کودتاگر بود هم نفوذی 

قطب‏زاده همزمان با فعالیت در صداوسیما عهده‌دار وزارت خارجه شد و زمانی که بنی‌صدر به عنوان کفیل وزارت خارجه از سمتش کنار رفت، قطب‌زاده بنا به پیشنهاد شورای انقلاب و با موافقت امام خمینی (ره) جای او را گرفت. به تدریج با از دست دادن مناصبش خط مشی سیاسی او هم تغییر کرد تا جایی که در برابر امام و نظام اسلامی به توطئه‌گری پرداخت.
قطب‌زاده هدف شکل‌گیری توطئه برای براندازی نظام جمهوری اسلامی را این‌گونه بیان می‌کند: «از مدتی قبل، حدود سه ماه قبل، از یک سازمان افسری با من تماس گرفتند، بحث و گفت‌وگویی پیرامون تحلیل ما از مسایلی که فعلاً در کشور ما می‌گذرد، شد. بحث و گفت‌وگو راجع به قصد براندازی حکومت شد که در اطراف بیت امام چه می‌توان کرد. این‌ها رفتند و آن منزل را دیدند. در مراجعت وقتی نشستیم صحبت کردیم، گفتند که این منزل محل بسیار مناسبی برای انفجار است. هدف از بین بردن همه‌ی سران حکومت من جمله امام بود .
با توجه به اطلاعاتی که از فعالیت‌های آقای قطب‌زاده پیش از دستگیری وی وجود داشت و اعتراف‌های او پس از دستگیری، پرونده‌ی اتهامی او به سرعت تکمیل و به دادگاه ارسال شد. در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۶۱ دادگاه انقلاب اسلامی ارتش برای رسیدگی به اتهام‌های وی تشکیل جلسه داد که از مهم ترین اتهامات وی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
رهبری کردن عده‌ای جهت براندازی نظام جمهوری اسلامی در زیر پوشش پیاده کردن جمهوری اسلامی واقعی همکاری با چند گروه نظامی به منظور تحقق بخشیدن به اهداف شوم خود گرفتن مبلغ ۶۰۰ هزار دلار از خارج از طریق «ویل آلون»
فرستادن نماینده‌ به عربستان برای گرفتن پول درخواست اسلحه از خارج با فرستادن لیستی مرکب از اقلام مورد نیاز تهیه‌ی طرح و به عهده گرفتن رهبری عملیات تسخیر مراکز سپاه، کمیته‌ها، رادیو و تلویزیون تهیه‌ی نقشه‌ی چگونگی انهدام بیت امام خمینی و شروع به اقدام اقدام جهت آزادی یکی از بمب‌گذاران گروه پارس با دادن مبلغی به عنوان رشوه پس از دستگیری صادق قطب‌زاده، دادگاه انقلاب ارتش با توجه به اتهام‌های وی، او را به عنوان یاغی و یکی از مصادیق بسیار روشن مفسد، محکوم به اعدام کرد. قطب‌زاده در آخرین لحظات اجرای حکم اعدامش، در جمع زندانیان اوین سخنرانی کرد و ضمن اعتراف به کودتا بر ضد جمهوری اسلامی، از اقدام‌های خود اظهار پشیمانی و ندامت نمود. قطب‌زاده که در تاریخ ۱۷ فروردین ۱۳۶۱ بازداشت شده بود پس از ۳ جلسه محاکمه بر اساس رأی دادگاه ارتش به اعدام محکوم شد و رأ ی صادره در شب ۲۴ شهریور ۱۳۶۱ اجرا گردید.


۵) محمد علی رجایی / از فرش به عرش نمایه وزیر خارجه ای که شهید شد 

در سن چهار سالگى از وجود داشتن نعمت پدر محروم شد و تحت تکفل مادر مهربان و منیع الطبع قرار گرفت . دوره لیسانس خود را در رشته ریاضى به پایان برد و به سمت دبیر ریاضى به استخدام وزارت فرهنگ در آمد. ایشان با نهایت شجاعت و شهامت مدت دو سال ، در زندانهاى انفرادى رژیم پهلوى انواع و اقسام شکنجه ها را تحمل نمود و چون کوهى استوار مقاومت کرد.
شهید رجائى پس از پیروزى انقلاب اسلامى و در سال ۱۳۵۸، مسئولیت وزارت آموزش و پرورش را به عهده گرفت. سپس به عنوان نماینده مردم تهران در مجلس شوراى اسلامى انتخاب گردید و به دنبال تمایل مجلس شوراى اسلامى در تاریخ ۱۸/۵/۱۳۵۹ به عنوان اولین نخست وزیر جمهورى اسلامى ایران به مجلس معرفى و با راى قاطع به نخست وزیرى انتخاب شد، او در دوره ای ضمن نخست وزیری ورارت امور خارجه را هم عهده دار بود. شهید رجائى در این مسئولیت های خطیر، على رغم این که به فاصله بسیار کوتاهى با توطئه عظیم استکبار جهانى در ایجاد جنگ تحمیلى از سوى رژیم صدام روبرو شد و همچنین کارشکنى هاى بنى صدر و متحدانش و خرابکاریهاى منافقین و ساواکیها را در پیش رو داشت ، اما توانست به بهترین وجه از عهده انجام وظایف و مسئولیتهاى سنگین خود بر آید.
به دنبال عزل بنى صدر از ریاست جمهورى ، شهید رجائى با راى اکثریت مردم محرومى که شاهد تلاشهاى صادقانه این فرزند صدیق ملت و مقلد با وفاى امام بودند به ریاست جمهورى انتخاب شد. دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامى که توان تحمل وجود این مایه امید مستضعفان و عنصر ارزشمند و دلسوز را نداشتند در هشتم شهریور ماه ۱۳۶۰ او را به همراه یار قدیمى اش شهید باهنر در انفجار دفتر نخست وزیرى به شهادت رساندند.

۶) میر حسین موسوی / وزیر سه کابینه ای 

مدرک کارشناسی ارشد را در رشتهٔ معماری و شهرسازی اخذ کرد . وی در کابینه های محمدعلی رجایی، محمدجواد باهنر و محمدرضا مهدوی کنی به عنوان وزیر امور خارجه معرفی شد. با فشار بهزاد نبوی و نیز برخی چهره‌های دیگر موسوی به عنوان کاندیدای نخست‌وزیری در مجلس مطرح می‌شود در مجلسی که جناح چپ در آن اکثریت را داشت. به این ترتیب موسوی نخست‌وزیر می‌شود اما هم زمان با پایان عملیات مرصاد و آغاز گفتگوهای آتش بس بین ایران و عراق استعفا میدهد . تأثیرات این استعفا در مذاکرات، بعدها توسط دکتر ولایتی بسیار ناگوار و خردکننده عنوان شد. پس از ارتحال امام خمینی و حذف پست نخست‌وزیری میرحسین موسوی در ظاهر گوشه عزلت برمی‌گزیند و در مسائل سیاسی به ندرت وارد می‌شود ،اما بعد از گذشت بیست سال وارد صحنه انتخابات دهم شد. با مشخص شدن نتیجه انتخابات و عیان شدن این نکته که موسوی رأی لازم برای پیروزی در انتخابات را کسب نکرده است وی که پیش از آغاز شمارش آرا خود را پیروز انتخابات خوانده بود بر طبل تقلب در انتخابات کوبید و از مهندسی آرا سخن گفت.
نقل شده است که در روزی که وی قرار بوده برای پست وزارت امور خارجه دولت شهید باهنر از مجلس اول رای اعتماد بگیرد شهید آیت اسنادی در افشای چهره وی به سمت مجلس می برده که در میان راه ترور و اسناد برای همیشه دزدیده شده است.

۷) علی اکبر ولایتی / آقای همیشه دیپلمات 

در کنکور سراسرى، رتبه ۴۹ کشورى را به دست آورد . وى تخصص اطفال را در مرکز طبى کودکان دانشگاه تهران و فوق تخصص بیمارى هاى عفونى را در دانشگاه جان هاوکینز آمریکا گذراند. علی اکبر ولایتی پس از پیروزى انقلاب اسلامى، مدتى معاون وزارت بهدارى بود، در دوره اول مجلس به نمایندگى مردم تهران انتخاب شد و سپس به مدت شانزده سال، در دوره هاى ریاست جمهورى مقام معظم رهبری و آقاى هاشمى رفسنجانى، به عنوان وزیر خارجه مشغول همکارى بوده و از این حیث، پرسابقه ترین وزیر جمهورى اسلامى به شمار مى‏آید. یکی از رویداد های مهم دوره ی وزارت آقا ی ولایتی قطعنامه۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل و پذیرش آتش بس در جنگ با عراق از سوی جمهوری اسلامی بود.
در حالی که علی اکبر ولایتی قصد داشت در نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری نامزد شود با قطعی شدن حضورهاشمی رفسنجانی در انتخابات عرصه را به نفع وی خالی کرد. در انتخابات ریاست جمهوری یازدهم که در خرداد ماه سال ۹۲ برگزار شد علی اکبر ولایتی در چارچوب ائتلاف سه گانه و به همراه غلامعلی حداد عادل و محمد باقر قالیباف وارد عرصه انتخابات شد، اما تنها آقای حداد عادل به نفع اصولگرایان کناره گیری کرد .

۸) کمال خرازی/ وزیر اصلاح طلب که سکاندار شورای راهبردی روابط خارجی شد 

دوره کارشناسی زبان عربی و کارشناسی ارشد علوم تربیتی را در دانشگاه تهران و دکترای رشته مدیریت آموزشی را در دانشگاه هیوستون گذراند.
خرازی در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی به مدت ۸ سال وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بود و اکنون رئیس و عضو شورای راهبردی روابط خارجی است که در سال ۱۳۸۵، توسط رهبر معظم انقلاب به این سمت منصوب شد. پیش از انتصاب به سمت وزیر خارجه، وی مدتی نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد بود.

۹) منوچهر متکی / برکناری سوال برانگیز 

در سال ۱۳۵۵ راهی هندوستان شد و در رشته علوم اجتماعی در دانشگاه بنگور ثبت‌نام کرد. وی دوره کارشناسی ارشد روابط بین‌الملل را در دانشگاه تهران گذراند. در اولین تجربه سیاسی جدی خود پس از انقلاب توانست به مجلس شورای ملی راه یابد و نزدیک به ۲۷ سال کارمند وزارت خارجه بود.
منوچهر متکی در انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری ریاست ستاد لاریجانی را بر عهده داشت. با این وجود بعد از پیروزی احمدی‌نژاد متکی عهده‌دار وزارت امور خارجه شد.
ساعت ۱۶ روز دوشنبه ۲۲ آذرماه سال ۱۳۸۹ سایت اطلاع‌رسانی رئیس‌جمهور خبری بر روی خروجی خود قرار داد که به سرعت به خبر نخست و تاپ نیوز خبرگزاری‌ها و سایتهای خبری داخلی تبدیل شد. بر اساس خبر منتشرشده علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه منصوب و از خدمات متکی تقدیر شده بود ، اما متکی در زمان انتشار این خبر در سفر سنگال به سر می برد.
بر این اساس، خبر برکناری وزیر امور خارجه توسط احمدی‌نژاد، پیش از آنکه به متکی و هیئت همراهش برسد، سر از رسانه‌های جهان در آورد و توسط آن‌ها منتشر شد و آنگونه که بعدها اعلام شد متکی و هیئت همراه را بدون تشریفات و با اتومبیل عادی به هتل محل اقامت برگرداندند. سفر نیمه‌تمام ماند و متکی بر آشفته به تهران برگشت.


۱۰) علی اکبر صالحی / دانشمند هسته ای که قبای دیپلمات ها را بر تن کرد 

به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و سه سال بعد ، از این دانشگاه لیسانس مهندسی مکانیک گرفت و در سال ۱۹۷۷ از ام‌آی‌تی در آمریکا به اخذ درجه دکتری در رشته مهندسی هسته‌ای نائل شد. وی در سازمان انرژی اتمی ایران شروع به کار کرد . صالحی پس از دو دور ریاست بر دانشگاه شریف، در ۲۳ اسفند ۱۳۷۵ توسط رئیس‌جمهور وقت سید محمد خاتمی به عنوان نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منصوب شد . پس از استعفای غلامرضا آقازاده از ریاست سازمان انرژی اتمی در تیرماه ۸۸ رئیس‌جمهور صالحی را به ریاست این سازمان منصوب کرد و در ۲۲ آذر ماه ۱۳۸۹ به دنبال برکناری منوچهر متکی وی با حفظ سمت ریاست سازمان انرژی اتمی به عنوان سرپرست وزارت امور خارجه منصوب شد.
یکی از اقدامات کلانی که در دوران مدیریت صالحی بر وزارت خارجه در کشور شاهد آن بودیم برگزاری موفق اجلاس سران جنبش عدم تعهد بود. هر چند فعالیت‌های مقدماتی برگزاری جنبش عدم تعهد در تهران توسط متکی وزیر خارجه پیشین انجام شد ولی صالحی در برگزاری موفق این اجلاس نقش ویژه‌ای ایفا کرد.

دوشنبه آینده یازدهمین وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در دولت یازدهم قرار است از مجلس شورای اسلامی رای اعتماد بگیرد.ایا محمد جواد ظریف می تواند با برنامه های خود نمایندگان مجلس را ترغیب به اعتماد به خود کند. باید تا ۲۱ مرداد ماه منتظر ماند و مشاهده کرد که سکان دستگاه دیپلماسی بر دوش وزیر پیشنهادی حسن روحانی سنگینی می کند.


منابع :
www.wikipedia.org
www.shakhsiatnegar.com
political.ir
www.ghadeer.org
www.irandidar.com
www.goftomanedini.com
www.emam_khomeini.ir
www.tabnak.ir