در تخت فولاد مقبره بابارکن‌الدین بیشترین بازدید‌کننده را دارد. بابارکن‌الدین از مشایخ و علماي قرن هشتم هجری است. نام واقعی او مسعود بن عبدالله بیضاوی بوده که در زمان سلطنت ابوسعید پادشاه مغول در اصفهان زندگی می‌کرد، در سال ۷۶۹ هجری قمری وفات یافت و در ساحل جنوبی زاینده رود مدفون شد.

به گزارش حدیدنیوز به نقل از باشگاه خبرنگاران، نام اصفهان که می‌آید همه به یاد زاینده رود، سی و سه پل و پل خواجو یا میدان نقش جهان و ابنیه دور آن می‌افتند، اما بد نیست بدانید که نصف جهان به غیر از این اماکن تاریخی مشهور، جاذبه‌های گردشگری تاریخی ناشناخته شده‌ای هم دارد. امروز می‌خواهیم شما را به بازدید از یک قبرستان در اصفهان دعوت کنیم؛ تخت فولاد.

تخت فولاد نام قبرستانی بسیار قدیمی در اصفهان است که البته تا سال ۱۳۶۳ محل دفن اموات اصفهانی بود، ولی از آن موقع به بعد جلوی این کار گرفته شده است. آخرین فردی که در این مکان دفن شده استاد کسایی، نوازنده چیره دست نی است. با این حساب خا ک این گورستان هنوز هم پذیرای اموات خواهد بود.

اما به تاریخ که بخواهیم بپردازیم، تخت فولاد جز سه گورستان تاریخی، حداقل در بین مسلمانان و شیعیان به حساب می‌آید. معروف‌ترین قبرستان از این دست را وادی‌السلام نجف اشرف باید قلمداد کرد. قدمت تخت فولاد را به قرن چهارم هجری قمری نسبت می‌دهند، اما در برخی متون آن را قبرستانی برای دفن یهودیان نیز دانسته‌اند. معتبر‌ترین سند بر این امر، قبر یوشع نبی از پیامبران بنی‌اسرائیل در تکیه «لسان‌الارض» تخت فولاد است. اگر این قول صحت داشته باشد قدمت تخت فولاد به قبل از اسلام نیز برمی‌گردد.

در منابع مختلف از تخت فولاد به نام لسان‌الارض و بابا رکن‌الدین نیز نام برده شده است. اما واجب‌تر از هر چیز وجه تسميه تخت فولاد است. اگر مبنا روایت شاردون از دوره دیلمیان باشد، باید پذیرفت که سرداری از آنان به نام پولاد بازو در این محل قصری داشته و در جلوي قصر تخته سنگی سکو مانند بوده که روی آن نشسته و رقابت کشتی گیران را تماشا می‌کرده است. روایت دیگر به عارفی به نام بابا فولاد حلوایی برمی‌گردد که قبر وی در کنار این قبرستان است. قبری مربوط به قرن پنجم هجری که روی سنگ آن تصویر آهن و فولاد دیده می‌شود.

وارد تخت فولاد که می‌شوید در سراسر آن تکایای زیادی به چشم می‌خورد که بیشتر آنها البته تخریب شده‌اند. این تکایا میراث دوران صفویه است. در این دوره کاربری قبرستان تدفین بزرگان مملکت در خاک آن بوده است، پس از آن تخت فولاد قبرستانی عمومی می‌شود. این امر تا سال ۶۳ ادامه پیدا می‌کند. از آن سال به بعد فقط افراد معروف و نامی اجازه دفن در این مکان را پیدا می‌کنند که آخرین آنها استاد حسن کسایی است. قبر کسایی در جوار قبر تاج اصفهانی در تکیه‌العراقین قرار دارد. روی قبر او این شعر معروف درج شده است:

اما تخت فولاد در میان انبوه قبرهایش اماکن دیدنی دیگری هم دارد که بیشتر آنها تکیه یا
آب انبار هستند. آب انبار کازرونی، تکیه آغاباشی، تکیه آقامجلسی (سیدابوجعفر)، تکیه بروجردی‌ها، تکیه جویباره‌ای، تکیه خاتون‌آبادی، تکیه ریزی‌ها و ده‌ها تکیه دیگر از این دست هستند. افراد مشهور دفن شده در این قبرستان هم کم نیستند. از یوشع پیامبر که بگذریم، از نام‌آوران باید به سردار اسعد بختیاری(از سران مشروطه)، آیت‌الله محمد تقی رازی، بابا رکن‌الدین عارف معروف قرن هشتم، تاج اصفهانی (خواننده)، صمصام‌السلطنه، عبدالحسین سپنتا (کارگردان نخستین فیلم سینمایی ناطق در ایران)و بسیاری از نام‌آوران عرصه دین، هنر و سیاست ایران اشاره کرد.

نام‌آوران دفن شده در تخت فولاد تنها محدود به آقایان نیست. خوب که بگرديد به قبر سردار مریم بختیاری برخورد خواهید کرد که از زنان تحصیل‌کرده و مبارز دوران مشروطه بود و بالا‌ترین نشان شجاعت کشور آلمان را نصیب خود کرد.

تخت فولاد در گذر زمان تخریب‌های زیادی را نیز به جان خریده است. یکی از آنها در دوران پهلوی دوم به سال ۴۸ برای ساخت فرودگاه بود. در چند سال اخیر هم دو مصلی در جنوب غربی تخت فولاد خراب شد تا به جای آنها مصلی اصفهان ساخته شود. اوج تخریب تخت فولاد در حدفاصل سال‌های ۶۳ تا ۷۳ رقم خورده است. در این بازه زمانی هیچ توجهی به این قبرستان تاریخی نشد تا این که در چند سال اخیر مرمت و بازسازی آن بار دیگر در دستور کار قرار گرفت. حاصل کار ساخت چند موزه و مرمت برخی قبور بوده است.



قبرستان مجهز به کتابخانه

تخت فولاد یک ویژگی دارد که آن را از بقیه گورستان‌ها متمایز می‌کند؛ کتابخانه. کتابخانه تخت فولاد در کنار کتاب‌های چاپی، ۵۰۰ نسخه خطی و ۲۰۰ کتاب چاپ سنگی دارد. بیشتر کتاب‌ها مربوط به علم و تاریخ رجال است. بازدید و مراجعه به آن خیلی تشریفات اداری ندارد کافی است کارت ملی به همراه داشته باشید. لیست کتاب‌ها را هم می‌توانید در سایت کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان مشاهده کنید. بیشتر کتاب‌های قدیمی اهدایی هستند.

قبرستان موزه هم دارد

یک ویژگی دیگر تخت فولاد ساخت موزه در آن است. موزه علوم و فنون. محل موزه مکان قبلی مدرسه جهانگیرخان است. بر خلاف تصور موزه به جای آنکه وسایل کفن و دفن یا اقلام بازمانده از مشاهیر دفن شده در خاک آن را در دل خود جای داده باشد، به ادواتی اختصاص دارد که مربوط به علوم فیزیک و شیمی و ریاضی و نجوم و زمین‌شناسی و... هستند.

پس اگر در موزه تخت فولاد به اقلامی چون حیوانات تاکسیدرمی شده برخورد کردید زیاد تعجب نکنید. تخت فولاد یک موزه دیگر هم دارد. موزه سنگ‌نبشته‌ها. این موزه محل نگهداری سنگ‌نبشته‌هایی است که در قبرستان پیدا شده است. قدیمی‌ترینش کتیبه‌های آجری عصر دیلمیان در قرن چهارم هجری است که از تکیه بابارکن‌الدین و لسان‌الارض پیدا شده است. در کنار آنها اسناد هزار ساله تخت فولاد قرار دارد که در این موزه نگهداری می‌شود.

قسمت جالب موزه سنگ قبر‌هایی است که روی آنها با کشیدن تصویر، شغل صاحب مرده را متذکر شده‌اند. راهنمای موزه اطلاعات جالبی در این مورد دارد و مثلاً اگر روی قبر تصویر یک شانه دو لبه حک شده باشد نشانگر آن است که صاحب قبر از نسوان بوده است.

قبرستانی با انواع تکیه

تخت فولاد را با تکیه‌های قديمی و نامدارش می‌شناسند. بیشتر آنها میراث دوران صفویه است. یکی از آنها تکیه آغاباشی است، کمی پائین‌تر از قبر تاج اصفهانی. برای ورود به تکیه باید کفش‌ها را از پا کنده و چند پله‌ای پائین بروید. داخل تکیه چندین قبر هم وجود دارد. انواع چراغ و لاله هم در تکیه قابل مشاهده است. تکیه دیگر تکیه خاتون‌آبادی است. این یکی هم مربوط به عصر صفوی است و متعلق به جد سادات پاقلعه اصفهان. تکیه هم مدرسه است و هم تکیه و مسجد.

صاحب آن، میرمحمد اسماعیل در این تکیه به تدوین و تألیف تفسیر بزرگ قرآن مشغول بوده و پس از مرگ در همانجا به خاک سپرده شده است.

تکیه سردابی هم دارد که در آن میرزا حسین نایب صدر دفن شده و بر دیوار‌های آن افراد آرزو‌های خود را حک کرده‌اند! در شمال غربی گورستان هم تکیه میرفندرسکی قرار دارد. شهرت آن مدیون قرار گرفتن قبر میرابوالقاسم میرفندرسکی است؛ عارف و فیلسوف برجسته زمان شاه عباس اول. مجموعه این تکیه شامل یک صحن مستطیلی چهار ایوانه با محور شرقی- غربی و حجره‌هایی در اطراف و سردری زیبا در جبهه جنوبی با قطاربندی‌های زیبایی که به رنگ اخرایی قلم‌گیری شده است.

قبر به صورت سکویی مرمرین است که دیوار آن کتیبه‌ای خوشنویسی شده اثر استاد میرعماد حسنی را در دل خود جای داده است. روضه خلد برین خلوت درویشان است. در جنوب این تکیه، تکیه دیگری قرار دارد که مدفن نامداران بختیاری است. معروف‌ترین آنها سردار اسعد بختیاری است. 



مقبره بابارکن‌الدین

در تخت فولاد مقبره بابارکن‌الدین بیشترین بازدید‌کننده را دارد. بابارکن‌الدین از مشایخ و علماي قرن هشتم هجری است. نام واقعی او مسعود بن عبدالله بیضاوی بوده که در زمان سلطنت ابوسعید پادشاه مغول در اصفهان زندگی می‌کرد، در سال ۷۶۹ هجری قمری وفات یافت و در ساحل جنوبی زاینده رود مدفون شد.

این مکان علاوه بر مزار وی قبر بسیاری از مشاهیر، علما، فقها، شعرا و خوشنویسانی است که در اصفهان و سایر شهر‌های ایران درگذشتند و در مجاورت او به خاک سپرده شدند.

برخی نخستین سنگ قبر موجود در تخت فولاد را متعلق به او می‌دانند. نخستین بنا بر مزار وی در اواخر حکومت شاه عباس اول صفوی ساخته شد. نمای خارجی بقعه بابارکن‌الدین و سردر آن کاشیکاری شده است. سنگ مزارش از جنس مرمر است و بیش از ۲ متر طول و یک متر عرض دارد.

قطعه سنگ مرمر نفیسی نیز به طور عمودی بر آن نصب شده است. کتیبه این سنگ از نظر حجاری و زیبایی خط در شمار شاهکار‌های موجود در اصفهان است. کتیبه سردر نیز به خط ثلث بسیار زیبا و به رنگ سفید بر زمینه کاشی لاجوردی رنگ به خط محمد صالح اصفهانی و تاریخ ۱۳۰۹ نوشته شده است. در زیر این کتیبه نیز لوحی از سنگ پارسی مربع شکل نصب شده است. بر این سنگ تاریخ ۱۲۰۰ هجری قمری کتابت شده و نام میرزا محمد نصیر بایزید بسطامی آمده است. این شخص در این تاریخ بقعه را تعمیر و مرمت کرده است.